1- modul: ijtimoiy psixologiya faniga kirish 1-mavzu: Ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Ijtimoiy psixologik g’oyalarning shakllanish tarixi

Ijtimoiy xulq-atvor instinktlari
nazariyasi XX asrning boshida Angliyada
shakllandi. Uning asoschisi ingliz psixologi
Uilyam Makdugall
bo’lib, u o’zining
1908 yilda yozgan «Ijtimoiy psixologiyaga kirish» kitobidagi inson xulq-
atvorining motivi, yoki uni harakatga keltiruvchi kuch
instinktlar
dir deb yozgan.
Keyinchalik u
instinkt
tushunchasi bilan birga layoqat, intilish iboralarini ham
ishlata boshladi. Uning fikricha, xulq-atvorni ta’minlovchi narsa tug’ma,
psixofiziologik tayyorlik holati bo’lib, u nasldan-naslga uzatiladi.
U.Makdugall
barcha harakatlarni refleksiv holda tushuntirishga intilib, refleksiv yoyga xos

---

16
bo’lgan barcha qismlar – ya’ni, efferent - qabul qiluvchi, retseptiv bo’lim, afferent
(harakat) va markaziy bo’limdan iborat tizim sifatida tasavvur qiladi. Barcha
ijtimoiy harakatlar ham ana shunday refleksiv tabiatga egadir, deb uqtiradi u.
Shunga o’xshash fikrlar
E.Ross
(«Ijtimoiy psixologiya») va
Dj. Bolduin
(«Ijtimoiy psixologiya bo’yicha tadqiqotlar») qarashlarida ham rivojlantirilgan.
Masalan, Dj.Bolduin
ikki turli irsiyat haqida –
tabiiy
va
 ijtimoiy
irsiyat haqida
yozib, ijtimoiy irsiyat odamlardagi taqlid qilish qobiliyati bilan bog’liq, deb
yozadi. Jamiyatda yashayotgan odamlar bir-biriga ta’sirlarini o’tkazishga
moyildirlarki, bu narsa ular o’rtasidagi munosabatlarini boshqarib turadi.
Shunday qilib, bu yo’nalish tarafdorlarining fikricha, barcha ongli
harakatlarning boshi – ongsizlikdir, ya’ni instinktlar bo’lib, ular asosan
hissiyotlarda namoyon bo’ladi. Hissiyot bilan instinktlar bog’liqligini
U
.
Makdugall
juftliklarda ko’rsatishga harakat qilgan:
masalan,
kurash instinkti –
qo’rquv, g’azab hissi; nasl qoldirish instinkti – rashq, ayollardagi tobelik hissi;
o’zlashtirish instinkti – xususiylikka intilish hissi va h. Ijtimoiy hodisalarni
tushuntirishda tug’ma instinktlar rolining yuqori qo’yganligi uchun bu nazariya
ilmiy taraqqiyot bosqichida salbiy o’rin tutdi, deb aytish mumkin. Lekin, uning
ayrim hodisalar sabablarini tushuntirishga harakat qilishi fan oldiga ulkan
vazifalarni qo’ydi. Ijtimoiy psixologiya fan sifatida ana shu muammolarni tadqiq
qilishi lozim edi.
Demak, yuqorida to’xtab o’tilgan
uchala nazariya
ning ahamiyati shundan
iborat ediki, ular yangi tug’ilishi lozim bo’lgan, lekin, etarli ilmiy asosi bo’lmagan
fan –