1- modul: ijtimoiy psixologiya faniga kirish 1-mavzu: Ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Ijtimoiy psixologik g’oyalarning shakllanish tarixi

5. Ijtimoiy psixologiyaning rivojlanish tarixi
Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida rivojlanish tarixiga nazar tashlasak, uning
jamiyatning tarixiy rivojlanishi bilan bog’lik tarzda rivojlanganligining, ilmiy
jihatdan esa, falsafiy karashlar ta’sirida bo’lib, sof ijtimoiy psixologik
nazariyalarning juda oz sonli bo’lganligining guvoxi bo’lishimiz mumkin.
Ijtimoiy psixologiya
ning fan sifatidagi tarixi uning ijtimoiy psixologik
qarashlar yoki ijtimoiy psixologik tafakkur tarixidan anchagina yoshdir. Chunki
insoniyatning birgalikda yashash, mehnat qilish, bir-biriga ta’sir ko’rsatishga
intilishi, ehtiyoji qanchalik qadimiy bo’lsa, ijtimoiy tafakkur, odamlarning bir-
birlariga o’zaro hamjihatlik ko’rsatishga bo’lgan moyilligi va istaklari ham
shunchalik qadimiydir.
Ikkinchi tomondan qadimgi tarixdan bilamizki, odamlar turli marosimlar,
aqidalar, an’analarni ham ma’lum ma’noda o’zaro munosabatlarni tartibga solish,
hamkorlikda mehnat qilish va bir-birlarini turli balo-qazolardan muhofaza qilish
yo’llarini o’ylab topganlar. Qaysi bir xalq udumi yoki qadimgi an’anasini
olmaylik, unda jamoaviylik psixologiyasi xukm surishini yaxshi bilamiz. Unda eng
avvalo ahloq normalarining shakllanishi uchun real asoslar mavjuddir.
Masalan,
turkistonliklarning ko’plab udumlari,
misol uchun
, to’y-maraka
qilish va unda ommaning to’planishi, xashar yo’li bilan biror inshootni bitirish va
unda barcha mehnatga layoqatli odamlarning jam bo’lib to’planishi kabi yuzlab
udumlar qadimiy bo’lib, unda muayyan ma’noda jamoa bo’lib yashash va
hamkorlikning ahloqiy mezonlari namunasidir. Aynan shu kabi udumlar ijtimoiy
psixologik tafakkurning paydo bo’lishi uchun asos bo’lib xizmat qilgan. Shu bois
ham ijtimoiy psixologik tafakkur tarixi bilan ijtimoiy psixologiyaning fan
sifatidagi tarixida muayyan umumiylik va farqlar mavjud.
Prof.
 G.M. Andreeva
ning yozishicha, ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida
shakllanish tarixini belgilash shuning uchun ham mushkulki, u bir vaqtning o’zida
bir necha fanlar tarixiy rivojlanishiga aloqador bo’lib, qaysi biri ko’proq bu
jarayonning mohiyatini belgilashini bilish qiyin. Shuni alohida ta’kidlash joizki,
ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida oyoqqa turishiga ko’plab nazariy
yondashuvlar turtki bo’ldi.
Ushbu manbalarning aniqlanishi ham X1X asrning o’rtalariga to’g’ri keldi.
Ko’plab yondashuv va nazariyalar orasida eng ahamiyatlisi 3-ta bo’lganki, ular

---

13
darhaqiqat ijtimoiy psixologik bilimlarning yangi davrga mos tarzda shakllanib,
rivojlanishiga aniq turtki bo’ldi. Bular:
·