1- mavzu: Morfemika



Download 2,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet264/576
Sana30.12.2021
Hajmi2,94 Mb.
#97132
1   ...   260   261   262   263   264   265   266   267   ...   576
Bog'liq
ona tili va adabiyot

To‘liqsiz fe’llar 
Mustaqil  holda  ish-harakat  ma’nosini  ifodalamay,  turli  fe’l  shakllaridan  so‘ng 
(keng  ma’noda  ot  bilan)  qo‘llanib,  faqat  grammatik  modal  ma’no  ifodalaydigan  fe’llar 
to‘liqsiz fe’llar deyiladi. To‘liqsiz fe’llarga edi (-di), ekan (-kan), emish (-mish) kabi fe’l 
shakllari  kiradi.  YOzar  edi  –  yozardi,  yozar  ekan  –  yozarkan,  yozar  emish  –  yozarmish 
kabi.  Bu  fe’llar  aslida  bir  e  (arxaik  er)  fe’l  negizining  turli  shakllari  bo‘lib,  ular  hozir 
ayrim-ayrim so‘z sifatida tushuniladi. 
To‘liqsiz  fe’l  sifatdosh,  ravishdosh  va  harakat  nomi  bilan  birikib,  fe’l 
zamonlarining  analitik  usul  bilan  yasalgan  shakllarini  hosil  qiladi.  To‘liqsiz  fe’llar  edi, 
ekan, emish turlicha modal ma’nolar ifodalaydi: 
1)  edi  to‘liqsiz  fe’li  qatnashgan  fe’l  shaklida  ta’kidlash,  eslatish,  hikoya, 
davomiylik,  takror  kabi  ma’nolarni  bildiradi:  Bo‘shagan  erlarning  bag‘rini  pluglarning 
o‘tkir  tig‘lari  tilka-tilka  qilmoqda  edi  (H.N.).  SHu  kuni  endi  ko‘chaga  chiqib  edi... 
(M.Ismoiliy).  Ular  bir  partada  o‘tirishar,  birga  dars  tayyorlashar,  maktabni  bitirgandan 
keyin qaerga o‘qishga borish haqida maslahatlashar, xayol surishar edi (S.Zunnunova). 
2)  ekan  to‘liqsiz  fe’l  qatnashgan  shakllarda  o‘tmishda  yuz  bergan  voqea-
hodisaning  so‘zlovchiga  keyinchalik  ma’lum  bo‘lganligi  va  uning  davomi  ekanligi 
anglashiladi: Aytishingizdan, oradan hech gap o‘tmagan ekan (A.Qahhor). 
3) emish to‘liqsiz fe’li esa noaniqlik, gumon, eshitilganlik ma’nolarini bildiradi: 
O‘zgarmagan,  ammo  negadir  ikkovining  ham  bo‘yi  juda  uzun  bo‘lib  ketgan  emish 
(S.Ahmad). 
To‘liqsiz  fe’llar  boshqa  so‘z  turkumlari  bilan  ham  birikib  keladi.  Bu  holda  ot 
kesim  tarkibida  kelib,  bog‘lama  vazifasini  bajarib,  tuslovchi  affikslarni  oladi:  Uy 
kichkina, lekin yorug‘ va toza edi (O.) 
Fe’llarda  modal  ma’no  fe’lning  juft  va  takrorik  shakli  bilan  ham  ifodalanadi. 
Bunday  shakl  orqali  harakatning  davomliligi,  takrorlanib  turishi,  tugallanganlik, 
harakatning  voqe  bo‘lishiga  turlicha  munosabat  (befarqlik)  kabi  modal  ma’nolar 
anglashiladi:  ayta-ayta,  borib-borib,  aytsa-aytar,  uchadi-ketadi,  kelsa-kelibdi,  ishlasa-
ishlasin kabi. 
 
Fe’l tahlili namunasi 
So‘rog‘i.  
To‘liq yoki to‘liqsizligi. 


 
142 
 
Bo‘lishli yoki 
bo‘lishsizligi.  
O‘timli yoki 
o‘timsizligi.  
Nisbati.  
SHaxs-soni   
Zamon turi.  
7. Mayl turi.  
Etakchi,  ko‘makchi fe’llar 
aniqlanadi. 
Vazifadosh (xoslangan) 
shakllari.  
Tuzilish turi.  
Tub yoki yasamaligi.  
13. Gapdagi sintaktik vazifasi 

Download 2,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   260   261   262   263   264   265   266   267   ...   576




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish