1- mavzu: Morfemika

2. Sintaktik usulga ko‘ra ikki (ba’zan undan ortiq) so‘z asosi birikishi bilan yangi 
so‘z  qo‘shma  fe’l  yasaladi.  Masalan:  Borlig‘imizni,  boyligimizni,  qadriyatlarimizni 
dunyoga ayon qilmoqdamiz (I.Karimov). Sustkashlik oson ishni mushkullashtiradi, qiyin 
ishni  esa,  chorasiz  bir  ahvolga  olib  keladi  (Tafakkur  gulshani).  Bu  misollardagi  ayon 
qilmoqdamiz, olib keladi fe’llari sintaktik usul bilan yasalgan qo‘shma fe’llardir. 
Qo‘shma  fe’llarning  qismlari  qaysi  so‘z  turkumidan  tuzilishiga  ko‘ra  ikki  turga 
bo‘linadi:  1)  ot+fe’l  qolipidan  qo‘shma  fe’llar.  Bunday  fe’llarda  birinchi  qism  fe’ldan 
boshqa  so‘z  turkumlari  (ot,  sifat,  undov,  taqlid)dan  tuzilib,  ikkinchi  qismi  fe’l  bo‘ladi: 

---

 
140 
 
javob bermoq, qo‘l qo‘ymoq, nazar tashlamoq, xursand bo‘lmoq, xafa qilmoq, oh urmoq, 
yalt  etmoq  kabi.  2)  fe’l+fe’l  qolipidan  qo‘shma  fe’llarning  har  ikala  qismi  fe’llardan 
tuziladi:  olib  chiqmoq,  sotib  olmoq,  yutib  olmoq,  ola  kelmoq  kabi.  Bunday  qo‘shma 
fe’llarning  birinchi  qismi  –b  (-ib),  -a  (-y)  qo‘shimchasi  bilan  yasalgan  ravishdosh 
shaklida keladi, tuslovchi qo‘shimchalar ikkinchi qismga qo‘shiladi. 
Fe’l+fe’l qolipidagi qo‘shma fe’llar kam miqdorni tashkil etadi. 
Qo‘shma fe’llarning har bir qismi o‘z leksik ma’nosini saqlagan holda, birgalikda 
bitta murakkab harakat tushunchasini anglatadi. SHu jihatdan qo‘shma fe’llar ko‘makchi 
fe’lli  so‘z  qo‘shilmalaridan  (analitik  shakllardan)  farqlanadi,  chunki  bunday  fe’llarda 
leksik  ma’no  uning  birinchi  qismi  bilan  ifodalanib  (etakchi  qism),  ikkinchi  qismi  esa 
(ko‘makchi fe’l) unga (etakchi qism ma’nosiga) qo‘shimcha modal ma’no qo‘shadi: aytib 
ko‘r, olib tur, ko‘rib chiq kabi qo‘shilmalarda aytib, olib, ko‘rib qismi etakchi, ko‘r, tur, 
chiq qismlari esa ko‘makchi fe’ldir.