1-– мавзу кириш. Таъминлаш манбалари ва вагонлар электр юкламаларини таснифи

Kombinatsiyalangan elektr-ko‘mirli isitgich 
Kontakt tarmog‘idan ta’minlanuvchi elektr isitgichlar elektrlashmagan 
uchastkalarda ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Shunga kombinatsiyalashgan elektr 
isitgichdan foydalaniladi. Bunda odatiy suv isitgich qozon saqlanib qoladi va suv 
elektr energiyasi yoki qattiq yoqilg‘i bilan isitiladi.
Kombinatsiyalashgan isitgichli yo‘lovchi tashuvchi vagonlarda oddiy ko'mir 
bilan ishlovchi qozon elektr ko'mir qozoni bilan almashtirilgan. Isitish-kuzatish 
vositalari o'zgarmay qolgan.
Germaniyada ishlab chiqilgan kombinatsion isitish tizimining ishlash 
jarayonini ko‘rib o‘tamiz. Eski ko‘mir bilan ishlovchi qozondan farqli olaroq, 
bunda qozonning suvli «ko‘ylagi» kengaygan va unga yuqori kuchlanishli 
trubkasimon isitish elementlari joylashtirilgan (19.1-rasm).
Elektr isitish elementlari suv «ko‘ylagi»ga tayanch panjalar bilan 

---

mahkamlab qo‘yilgan. Isitish elementlari кофиз1ап yerlatilgan. Yuqori 
kuchlanishli elektr isitgichlar 12 ta eltementdan iborat ikkita guruhga birlashgan 
va o‘zaro parallel ulangan. Guruh o'zaro parallel ulangan ikkita seksiyadan iborat. 
Seksiyalarda 500V li oltita ketma-ket ulangan elementlar yig
£
ilgan va bu yig‘indi 
3000 V li tarmoqqa ulanish uchun mo‘ljallangan. 
19.1-rasm. Yuqori kuchlanishli isitish elemcnti:
 
1-korpus; 2-panja; 3-spiral; 4-sopol o‘zak; 5-kvarsli kojux; 6-grafitli kukun; 
7-koju
x. 
Kombinatsiyalangan elektr isitgich 19.2-rasmda ko‘rsatilgan. 24 ta isitish 
element 3Kv li yuqori kuchlanishga ega qurilma panja (4) ga o‘rnatilgan holda 
qozonning yuqori qismiga joylashtirilgan. Shunday qilib, yuqori kuchlanishli 
isitish elementlari (3) vertikal ravishda suv ichi (2) ga o‘rnatilgan va qozonning 
butun perimetri bo‘yicha joylashgan.

---

19.2-rasm. Kombinatsiyalashgan isitish tizimining suv qozoni.
 
Har bir o‘zak panja (11) ga burab o
k
rnatilgan. Zichlantirish maqsadida panjalar 
o‘zagi va panjalar halqasi oralarida zichlatgich ko'zda tutilgan. Isitish elementlari 
blokirovkaga ega bo4gan kojux (10) bilan berkitilgan.
Qozon (12) lyuki tepasidagi panja halqasi erkin bo‘shlig‘ida (unda yuqori 
kuchlanishli isitish elementlari joylashmagan) uchta izolator o‘rnatilgan. Ularga 
yuqori kuchlanishli simlar ulanadi. Har bir element korpusi va qozon butinasiga 
yerlatilgan. Isitish elementlari mis shinalar yordamida ulangan. Qozondagi harorat
Oraliq vagonlarni elektr energiyasi bilan ta’minlash poyezdning bosh 
qismida vagon — elektrostansiya, uchta o‘zgaruvchan tok generatori (uch fazali, 
50 Gs li, 400 V li) o‘matilgan.
Isitish elektr pechlari va elektr kaloriferlar orqali amalga oshiriladi. Isitish 
tizimiga ventilatsiya agregati, elektr pechlar, elektr kalorifer, 380/220 V li vagon 
osti magistral, boshqaruv va himoya apparatlari kiradi. Elektr pechlar polning yon 
tomonlariga o'rnatilib, perforirlanga himoya kojuxlari bilan berkitilgan. Pecli 
ostiga yong‘indan himoyalash maqsadida ruxlangan po‘lat tunukalar bilan 
qoplangan asbest plitalar yotqizilgan.
Elektr pechlarida trubkasimon isitgich elementlar qoMlangan. Ular 
elementlarining quwati 38 Vt, kuchlanishi 38 V. Har bir pech 12 ta isitish 

---

elementlaridan tashkil topgan bo‘lib, ikki seksiyadan iborat oltita ketma-ket 
ulangan, o‘zaro esa parallel ulangan. Ular umumiy uch fazali 220 V kuchlanishli 
manbadan ta’minlanadi.
Trubkasimon isitgich elementlar yupqa po‘lat trubkadan iborat bo‘lib, uning 
ich qismida yuqori qarshilikka ega qotishma (nixrom, fexral va b.) joylashtirilgan 
va atrofi qum bilan to‘ldirilgan.
Alohida elektrlardan yig‘ilgan elektr pechlari 220V kuchlanishga ulashga 
mo‘ljallangan. Vagon—elektrostansiyasi generatori ishlab chiqaradigan chizg‘iy 
kuchlanishi 380'V bo4ganligi tufayli elektr pechlari va elektr kaloriferlar o*zaro 
«yulduz» shaklida ulanadilar.
Hojatxona, xizmat xonalari, garderob va yo‘laklarni isitish maqsadida ET-44 
rusumidagi trubkasimon, 24 Vt va 22 V li elementlar qo‘llanadi. Har bir pech 
fazalariga o
k
ntadan ketma-ket ulangan elementdan iborat bo‘lib, 220Vli 
kuchlanishdan ta’minlanishga mo‘ljallangan. Shunday qilib, vagon salonida har 
birining quwati 0,45 kVt li 34 ta elektr pechlar va har biri 0,72 kVt
li 6 ta pech xizmat xonalarda joylashgan. Elektr pechlariga ketadigan energiya 20 
kVt atrofida, elektr kaloriferlarga esa 10 KVt energiya sarflanadi.
Elektr pechlari va kalorifer seksiyalari alohida guruhlardan iborat bo‘lib, 
magnitli ishga tushirgichlar yordamida ishlatiladi.
oqimi va motor aylanish tezligi o‘zgaradi. SAR o‘lchov organi (u generator G 
chiqish qismidagi kuchlanish 0‘zgarishini aniqlaydi), kuchaytirgich va ijrochi 
organlardan iborat (ular OV2 dan o‘tuvchi tokni o'zgartiradi). 

---