|
7.1-
rasm. GSF generatoming prinsipial elektro sxemasi (a) va uning
vektorni diagrammalari (b va v).
Kislotali akkumulatorlar
Temir yo‘l vagonlarida Rossiya, Germaniya va Polshada ishlab chiqarilgan
sigMmi 300-400 amper-soat (A.-S) bo‘lgan akkumulatorlar qo‘llanadi.
Kislotali akkumulator ebonitli korpus (bak), uning qopqog‘i, bakga
joylashiluvchi yarim bloklar, ya’ni musbat va manfiy plastinalardan tashkil
topgan. Plastinalaming uch turi mavjud — yuzaki, surtiluvchi va panserli. Yuzaki
turdagi plastinalar toza qo‘rg‘oshin (svines)dan quyilib, ishchi yuzasi kengayishi
uchun kumush bilan qoplangan. Surtiluvchi plastinalarda ostov-ostning qism
qo‘rg‘oshin va surma qotishmalaridan tayyorlangan. Ular qator yacheykalar boiib,
ular qo'rg'oshin poroshogi va zangidan tayyorlangan pasta bilan to‘ldirilgan.
Poroshokning oltingugurtning suvdagi eritmasi bilan qorishtirilgan.
Pansirli plastinalar himoyalangich ebonitli pansir (chehol)dan yasalgan qator
trubkalardan tashkil topgan. Ular aktiv (faol) massa bilan to‘ldirilgan. Trubkalarga
yarim halqa shaklidagi teshiklar (ular eni 0,2mm) o'yilgan. Shuningdek, pansir
polietilendan yasalgan bo‘lishi ham mumkin.
Plastinalar o'zaro umumiy qo‘rg‘oshinli shinalar orqali birlashgan va yarim
blokni tashkil qiladi. Shinaning yuqori qismiga qo‘rg‘oshinli sterjen (klemma-
boshmoq) ulanib, u qopqoqdan tashqariga olib chiqilgan.
Yarimbloklarning va manfiy plastinalari o‘zaro oyna trubka yoki boshqa
materiallar orqali izolatsiyalangan.
2.29-rasmda VPMS-400 turidagi akkumulatorning umumiy ko‘rinishi
berilgan. Ebonitli bak (11) dan iborat akkumulator korpusi yog‘och yashik (1)
joylashgan. Yashik rezinali qatlam (15)ga 0‘rnatilgan. Akkumulator musbat
panserli va manfiy surtiluvchi turli konstruksiyaga ega plastinadan iborat. Ularning
birinchisi ko‘prik va shtirlar bilan hamkorlikda musbat (14) yarim blokni,
ikkinchisi — manfiy (12) yarim blokni tashkil qiladi. Ikkala yarim blok bitta
umumiy blok (5) ga birlashadi.
H
2
SO=
+
H+2+ so,
Har bir molekulaning ikkita qarama-qarshi zaryadlangan ionlarga ajralishi
istalgan elektrolitda ro‘y beradi, yoxud musbat zaryadlangan ionlar hamma vaqt
metall atomi yoki vodorod molekulasi bo'ladi, chunki ular o‘z elektronlarni
o"ng‘aylik bilan beradilar. Atomlarning elekrt neytralligi tufayli har bir elektrolit,
umuman elektr nuqtayi nazardan neytral (qattiq o‘tkatzgichlarda erkin elektrodlar
boMgani kabi). Biroq eriydigan moddalar molekulalari ionlarga ajralavermaydi
va ularning soni elekrrolit tarkibiga bog'Iiq bo‘Iavermaydi. Tajriba shuni
ko'rsatadiki, eng katta o'tkazgichlik konsentrasiya 30—40% bo‘lganda yuz berar
ekan. Elektrolitning xususiyati kimyoviy manbalarning ichki — xususiy
qarshiligini kamaytirish uchun foydalaniladi.
Eng sodda tuzilishga ega akkumulator elektrolit solingan idish bo4ib, unga ikkita
o'tkazgich—elektrod tushirilgan. Musbat zaryadlangan boshmoqqa ulangan
elektrod anod deb, manfiy boshmoqqa ulangani Icatod deb yurtitladi. Elektr
manbayi ta’sirida elektrodlar zaryadlanadi va elektr maydoni hosil qiladi. Maydon
ta’sirida elektrolitdan tok oqaboshlaydi. Bunda musbat zaryadlangan ionlar
(kationlar) katodga qarab harakatlansa, manfiy zaryadlangan ionlar (anionlar)
anodga qarab intiladi.
Misol tariqasida kulsiz oltingugurt kislotasini ishlatgan holda suv —
elektrolizini ko‘rib o
£
tamiz. Bunday elektrotda ikki xil
turdagi ionlar:
+
H
+
2va SO4 mavjud (2.28-rasm). Ularning
soni harorat va elektrolif konsentrasiyasi bilan aniqlanadi. Qo'shimcha kimyoviy
reaksiya yuz bermasligi uchun elektrodlar kichik yupqa platina plastinkalaridan
tayyorlangan.Agar ikki qutibli rubilnik R1 ni ulaydigan bo‘lsak, elektrolit ionlari
tartibli ravishda qarama-qarshi tomonlarga yuraboshlaydi, boshqacha aytganda,
elektrodlarga qarab intila boshlaydi.
Katodga musbat zaryadlangan vodorod ionlari
+
H
+
2 Imrakatlanadi. Bu yerda
ular katollardan etishmayotgan ikkita olcktron oladi va vodorodning neytral
molekulalari H
2
ga
aylanadi. Bu molekulalar, dastawal, yupqa qatlam katodni qoplaydi, so'ngra
vodorod gazi ko‘rinishda elektroddan chiqib kcladi. Katodda bo
c
lib 0‘tadigan
jarayonlami qisqacha quyidagicha yo/ish mumkin:
+
//
+
+ 2 elektron = H,
Shu vaqtning o‘zida anodga qoldiq kislota SO4ionlari keladi. Anod ionlari
elektronlar ajratib oladi va ularni elektrik jixatdan ncylral bulgan zarachallarga
aylantiradi. Biroq kimyoviy birlashma lllig‘iin emas va tabiatda erkin holda
uchramaydi. Shunga ko‘ra, neylrallashgan SO4suv bilan kimyoviy reaksiyaga
kirishadi. Bu klrishish quyidagi formula bo'yicha kechadi;
7.2-rasm. Akkumulatorda clektor tokini olish sxcmasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
