1- mavzu. Kirish. Areal lingvistikaning maqsad va vazifalari

lingvistik 
yoki 
dialektologik
atlas
 
deyiladi. 
Lingvistik atlas umumlashtirish xarakteriga ega bolib, u sheva yoki biror tilning 
tarqalish chegarasini ko‘rsatgan rangli kartalar yig‘indisidir. Dunyo amaliyotida 
lingvistik atlasning klassik namunalari bor. Bular quyidagilar: 
Venker G.
Shimoliy va markaziy Germanuyaning dialektologik atlasi. 
1881-y. (6 karta). 
Jilyeron J., Edmon E
. Fransiya lingvistik atlasi. 1896 -1908-yillar. 
Vrede F
.
 
Nemis lingvistik atlasi. 1926 -1932-yillar (6 jild).
 
Yaberga K., Yuda I
. Italiya va Janubiy Shvetsariya dialektlari atlasi. 
1928-y.
Bular ichida J. Jilyeron, E. Edmonlarning lingvistik atlasi keyingi davrda 
boshqa shu xildagi atlaslarning tuzilishiga metodologik asos bo‘lib xizmat qildi. 
Lingvistik atlas faqat dialektologik maqsadda emas, balki dunyo tillarining 
tarqalishini ko‘rsatish maqsadida ham yaratiladi.
Lingvistik karta va atlas yaratishda kontinuum tushunchasidan 
foydalaniladi. 
Adabiyotlarda dialektal kontinuumning ikki turi to‘g‘risida ma’lumot beriladi:
Geografik dialektal kontinuum
. Bu bir geografik zonada joylashgan 
shevalarning va kelib chiqishi umumiy bo‘lgan xalqlar shevalari doirasida 
belgilanadi. Bunga yuqoridagi – Toshkent dialekti tarkibidagi shevalarning 
kichik farqlar bilan ajralib turishi misol bo‘la oladi. Kontinuumning bu turida 
shevalar bir-biridan uzoqlashgan sari dastlabki shevadan tobora farqlari ortib 
boradi, pirovard natijada, eng so‘nggi sheva mustaqil dialekt yoki til bo‘lib 
shakllanishi mumkin.

---

Ijtimoiy dialektal kontinuum.
Bu siyosiy va uzoq tarixiy taqdir tufayli 
qarindosh bo‘lmagan va qarindosh tillar orasida yuz berishi mumkin. 
Kontinuumning bu turiga Kembrij universiteti darsligida Yamaykadagi kreol 
shevasi misol qilib ko‘rsatiladi. Surinamda sranan tili ingliz tili asosiga qurilgan 
kreol (pidjin) shevasi shakllanganki, yuqori tabaqa kishilari ingliz tilida 
gaplashsa, pastki tabaqa kishilari esa ingliz va kreol tili o‘rtasidagi shevada 
gaplashadilar va shu bilan o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘ladi. Buni biz o‘zbek – 
tojik, o‘zbek – turkman, o‘zbek – qozoq, o‘zbek – qoraqalpoq xalqlari aralash 
va qo‘shni yashagan joylarda ham ko‘ramiz.