|
ICOR = I: ∆ЯИМ
бу ерда:
I – ўтган йилда ЯИМда инвестицияларнинг улуши;
∆ЯИМ – ялпи ички маҳсулотнинг ўтган йилга нисбатан қўшимча ўсиш суръати.
Ўзбекистон иқтисодиёти учун ICOR кўрсаткичи даражасини қуйидаги жадвал орқали кўриш мумкин.
8.3-жадвал
Ўзбекистон иқтисодиёти учун ICOR кўрсаткичлари62
Йиллар
|
Ялпи инвестициянинг ялпи ички маҳсулотга нисбати, фоиз ҳисобида
|
ЯИМнинг қўшимча ўсиш суръати, фоиз ҳисобида
|
ICOR
(ЯИМ қўшимча ўсишининг капитал сиғимкорлиги)
|
2003
|
19,3
|
4,4
|
-
|
|
2004
|
20,3
|
7,7
|
2,5
|
|
2005
|
19,8
|
7,0
|
2,9
|
|
2006
|
22,8
|
7,3
|
2,7
|
|
2007
|
23,0
|
9,5
|
2,4
|
|
2008
|
25,0
|
9,0
|
2,5
|
|
2009
|
23
|
8,1
|
3,08
|
|
2010
|
25
|
8,5
|
2,7
|
|
2011
|
23,9
|
8,3
|
3,01
|
|
2012
|
22,9
|
8,2
|
2,9
|
|
2013
|
23
|
8
|
2,8
|
|
2014
|
23,3
|
8,1
|
2,8
|
|
2015
|
23,4
|
8,0
|
2,9
|
|
Жадвал маълумотидан кўринадики, таҳлил этилаётган даврда ЯИМнинг капитал сиғимкорлигини акс эттирувчи ИКОР самарадорлиги кўрсаткичи 2004 йилда 2,5 га тенг бўлгани ҳолда, 2009 йилда 3,08 ни ташкил этди. Жаҳон банки маълумотларига кўра, ушбу кўрсаткич ривожланган мамлакатларда 2,4 га тенг63. 2015 йилга келиб бу кўрсаткич 2,9 ни ташкил этди.
ICOR коэффициентини ҳисоблаш услубиётига асосланиб, даромад ўсишининг капиталга нисбати кўрсаткичи ўтган йилги ялпи инвестицияларнинг (ЯИМга нисбатан фоизда) жорий йилдаги ЯИМнинг ўсиш суръатига нисбати сифатида аниқланади. Лўнда қилиб айтганда, ўтган йилги инвестициялар ҳажми жорий йилдаги ЯИМнинг ўсишида ўз натижасини беради. Жаҳон амалиётида иқтисодий ўсишнинг ижобий суръатини таъминлаш учун бу кўрсаткичнинг нисбати 3/1 ҳисобланади. Бу кўрсаткич қанчалик кичик бўлса, шунчалик аҳамиятли (ижобий) ҳисобланади. Инвестиция маблағлари самарадорлигини аниқлаб берувчи кўрсаткичлар ва уларнинг тизимлари талайгина. Улар ичида ҳисобланиши нуқтаи назаридан қулай бўлган ICOR кўрсаткичидан, мамлакатимиз иқтисодиётига, умуман, реал секторга йўналтирилган инвестициялар самарадорлигини аниқлашда фойдаланамиз.
Мамлакатнинг инвестиция муҳитини баҳолаш борасида турли назарий ва амалий ёндашувлар мавжуд. Ушбу ёндашувлар бир-биридан инвестиция муҳитини ташкил этувчи омилларни тўлиқ ёки қисман қамраб олиши билан фарқ қилади. Айтиш жоизки, «Standart & Poor’s», «Moody’s» ва «Fitch ibca» жаҳондаги энг йирик рейтинг агентликлардан ҳисобланиб, улар эмитентнинг қарз мажбуриятларини кўрсатилган муддатда ва тўлақонли бажара олиш имкониятлари ва эмитентларнинг кредит бера олиш қобилиятига баҳо берадилар. Агентликлар томонидан ишлаб чиқилган ва тузилган рейтинглар мамлакат инвестиция муҳитини маълум даражада баҳолаш имконини беради. Масалан, «Standart & Poor’s» услубиётига кўра, узоқ муддатли рейтинг энг юқори «ААА» кўрсаткичидан энг қуйи «Д» кўрсаткич оралиғида ўзгариб боради. «АА» дан «ККК» кўрсаткичигача бўлган оралиқ рейтинги «мусбат» (+) ёки «манфий» (–) белгилар билан тўлдириб борилиши мумкин ва улар асосий кўрсаткичларга тегишли бўлган оралиқ кўрсаткичлар ҳисобланади. Қарз мажбуриятларини бажариш сифати рейтингнинг қуйидаги кўрсаткичлари орқали баҳоланади:
– ААА – қарз мажбуриятларини кўрсатилган муддатда ва тўлиқ бажаришнинг энг юқори қобилиятини акс эттиради;
– АА – қарз мажбуриятларини кўрсатилган муддатда ва тўлиқ бажаришнинг юқори қобилиятини англатади;
– А – қарз мажбуриятларини ўз вақтида ва тўлиқ бажаришнинг нисбатан юқори қобилияти, аммо тижорат, молия ва иқтисодий шароитлардаги салбий ўзгаришлар таъсирини ифодалайди;
– BBB – қарз мажбуриятларини ўз вақтида ва тўлиқ бажаришнинг этарли даражадаги қобилияти бўлиб, молия ва иқтисодий шароитлардаги салбий ўзгаришлар таъсирининг юқори даражада сезилишини ифодалайди;
– B – молия ва иқтисодий шароитлардаги салбий ўзгаришлар таъсирининг кескин сезилиши ҳамда қарз мажбуриятларини кўрсатилган муддатда ва тўлиқ бажариш имконининг мавжудигини билдиради;
– CCC – эмитентнинг қарз мажбуриятларини бажармаслик эҳтимолининг мавжудлиги бўлиб, қарз мажбуриятларининг ўз вақтида бажарилиши қулай тижорат, молиявий ва иқтисодий шарт-шароитлар билан белгиланади;
– CC – ҳозирги даврда эмитентнинг қарз мажбуриятларини бажармаслик эҳтимолининг юқори эканлигини ифодалайди;
– C – эмитентга нисбатан банкротлик ёки процедураси қўзғатилган ҳолда тўловлар ёки қарз мажбуриятларининг бажарилиши давом этаётганлигини билдиради;
– CD – бошқа қарз мажбуриятларини кўрсатилган муддатда ва тўлиқ тўланаётган шароитда ушбу қарз мажбурияти бўйича танланма дефолт мавжудлигини акс эттиради;
– D – қарз мажбуриятлари бўйича дефолтни ифодалайди.
– «ААА», «АА», «А» ва «BBB» категориялари рейтинги инвестицион класс рейтинглари ҳисобланиб, «BB», «B», «CCC», «CC» ва «C» категориялари рейтинги спекулятив классга маълум даражада киради. Кредит рейтингларини ишлаб чиқишнинг асосий ташкилий қисми уларнинг ўзгаришини прогнозлаш ҳисобланади. Прогнознинг қуйидаги тавсифлари кенг қўлланилади: «ижобий» (рейтингнинг кўтарилиши эҳтимоли), «салбий» (рейтингнинг пасайиши эҳтимоли) ва «барқарор» (рейтингнинг ўзгариши кузатилмайди). Рейтинг агентликлари томонидан рейтинг ўзгариши тенденцияларини аниқлаш мураккаб бўлган ҳолатда «ривожланаётган» прогноз тавсифидан фойдаланилади ва у рейтингнинг кўтарилиши ёки пасайиши эҳтимоли борлигини англатади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
