1 – мавзу “Цивилизация” тушунчаси. Унинг таърифи ва ўзига хос сифатлари. Дастлабки цивилизацияларнинг шаклланиши

Назорат саволлари: 
1. 
Месопотамия цивилизациясининг шаклланишида географик 
омилнинг ўрнига баҳо беринг. 
2. 
Шумер цивилизацияси иккидарё оралиғи цивилизациясининг 
тараққиётида қандай рол ўйнади? 
3. 
Месопотамия цивилизациясининг ютуқларини санаб беринг. 
 
3 - мавзу.
Қадимги Миср цивилизацияси 
Асосий саволлар: 

---

1. Қадимги Миср цивилизациясининг асослари. 
2. Миср цивилизациясининг тараққиёт босқичлари. 
3. Миср цивилизациясининг ютуқлари ва унинг жаҳон цивилизацияисда 
тутган ўрни. 
1-саволнинг баёни: 
Цивилизация туғилган қадимги марказлардан бири Африканинг 
шимоли-шарқий қисмида шимолдан жанубга томон оқувчи серсув Нил 
дарёси водийси бўлган. Нил водийси аҳолиси ўз ерларини Та кемет (Қора ер) 
деб аташган. Қадимги юнонлар Мемфиснинг номларидан бири бўлган, қийин 
талаффуз этиладиган Хет-ка-Птахни Айгюптос (Египет) деб ўзгартиришган. 
Қадимги юнон тарихчиси Геродот таърифига кўра: “Миср – Нил туҳфаси”. 
Миср цивилизациясининг ўзига хос хусусиятлари кўп жиҳатдан унинг 
тақдирида ушбу дарёнинг ўйнаган алоҳида роли билан боғлиқ.
Нил дарёсининг ўзига хос сув режими, унинг вақти-вақти билан 
ўзанларидан тоши туриши катта хўжалик аҳамиятига эга бўлган. Нил 
водийсида йиллаб ёмғир ёғмаган, қуёш нури ерни ва ўсимликларни 
қовжиратиб юборган, июн ойига келиб дарё кенглиги сезиларли кичрайган. 
Аммо июл ойи бошида дарё тошиб, бутун водийни сув билан қоплаган. 
Август-сентябр ойларида сув тошқини ўзининг авж нуқтасига етган, сувнинг 
сатҳи 14 метргача кўтарилган. Ноябр ойида дарё ўз ўзанига қайтганда, ерда 
серҳосил лойқа қолган. Нил дарёсининг минглаб йиллар давомидаги 
фаолияти натижаси бўлган мана шу ер Миср цивилизациясининг бойлиги ва 
гуллаб-яшнашига асосидир.
Енг қадимги цивилизациялардан бири қулай табIIй – географик 
жойлашувга, бой табIIй ресурсларга эга бўлган, савдо, сиёсий ва маданий 
алоқалар чорраҳасида жойлашган ерда вужудга келган. Ўрта ер денгизи 
Мисрни Олд Осиё қирғоқлари, Кипр, эгей денгизи ороллари ва Болқон ярим 
ороли билан боғлаб турган. Нил дарёси Юқори ва Қуйи Мисрни ҳамда бутун 
мамлакатни антик муаллифлар эфиопия деб атаган Нубия билан боғлаб 
турувчи кемалар қатновини таъминловчи артерия бўлган. 
Илк одамлар Нилнинг қайирларида неолит даврларида пайдо 
бўлишган. Бу ерга уларни ташқи шароит бошлаб келган: иқлим қуруқлашиб, 
саҳро бостириб кела бошлаган. Дастлаб Нил водийси чеккаларига жойлашган 
одамлар деҳқончилик, чорвачилик, ов, балиқчилик ва термачилик билан 
шуғулланишган. Илк деҳқон жамоалари м.а. ВИ-В минг йилликда Қуйи 
Мисрдаги Фаюм водийсида мавжуд бўлган. Фаюм манзилгоҳида ғалла 
экинлари экилган, йирик ва майда қорамол боқилган ва балиқ тутилган.
Воҳанинг қулай табIIй шароити туфайли манзилгоҳлар ривожланиб, 
уларнинг аҳолиси турмуши фаровонлашиб борган. Илк деҳқончилик 

---

маданияти шаклланган. Бунга мисол тариқасида Бадарий маданиятини 
кўрсатиш мумкин. Юқори Мисрдаги Бадарий маданияти (мил. ав. ИВ минг 
йиллик) га мансуб аҳоли ўтроқ тарзда, уруғ жамоси бўлиб яшаб, чорвачилик 
ва деҳқончилик билан шуғулланганлар. Ерга мотига билан ишлов берилиб,
кичик каналлар қазилган. Ов ва балиқчилик ҳам шуғулланишган.
Бадарийлар ҳунармандчилик соҳасида катта ютуқларни қўлга киритганлар.
Ҳар иккала подшолик бутун мамлакатда ҳукмронлик учун кураш олиб 
борар экан, ўз навбатида иқтисодий жиҳатдан бир-бирини тўлдирган. Юқори 
Миср деҳқончиликнинг маркази бўлган бўлса, Қуйи Миср – чорвачилик, 
узумчилик ва боғдорчилик маркази эди.