1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

5. Labillik, refrakterlik.
Labillik tushunchasi fiziologiyaga N.ye.Vvedenskiy to­monilan kiritilgan, unga ko’ra har xil to’qimalarga beri­ladigan ta'surotlarga nisbatan javob berish qobiliyati har xil, ya'ni harakatga keltiruvchi nerv tolalariga 1 se­kundda 50 ta impuls berilsa, 50 ta harakat potensiali hosil bo’ladi, qitiqlanish sonining ko’paytirilishi ja­vobni (potensiallar sonini) ko’paytirmaydi. Sezuvchi nerv tolalarida esa bu ko’rsatgich 1000 ga yetadi. Demak harakatga keltiruvchi nerv tolalarining labilligi sezuvchilarniki­dan kam ekan. To’qimalar labilligi ularning faoliyat holatiga qarab o’zgarib turadi.
Ma'lum ta'surotga nisbatan javob olinayotgan paytda (membrana potensiali manfiydan musbatga yetib borganida) nerv yoki muskul tolasining qo’zg’aluvchanligi tamoman yo’qoladi (absolyut refrakterlik davri). Bunda natriy ka­nallari to’liq inaktivatsiyalanadi, kaliy uchun esa yo’l to’liq ochiladi. Vaqi o’tishi bilan (repolyarizatsiya) holat teskari­siga aylanadi kaliy o’tishi kamayib, natriy o’tishi tezla­shadi, natijada quzg’aluvchanlik tiklana boshlaydi, buni nisbiy refrakterlik deyiladi.
Nerv tolalari absolyut (mutlaq) refrakterlik 1 ms bo’lsa, nisbiy refrakterlik 5-10 ms. Odam yuragida bu ko’rsatgich tegishli ravishda 270 ms va 30 ms-ga teng.

3-ma’ruza