1- ma’ruza kirish. Metallurgik jarayonlarda issiqlik vа mаssa almashuv fanining ahamiyati

Komponentlarni tiklanishi – metallurgiya xom ashyodan toza metall olishni asosiy jarayonlardan biridir. Metallarni tiklash maxsus tiklovchilar yordamida amalga oshiriladi.
Asosiy tiklovchi reagentlarga: C, CO, CH₄, Me, H₂ misol bo’lib, metallurgiyada asosiy qo’llaniladigan reagentlarga ko’mir va tabiiy gaz kiradi. Tiklanish jarayonining dastlabki ma’lumotini (termodinamik ko’rsatgichlarni) bilgan xolda tiklanish jarayonining muvozanat doimiyligini quyidagicha aniqlash mumkin.
Asosiy tiklanish reakstiyasi: MeO + CO ↔ Me + CO₂.
yoki
Qanchalik qiymati katta, bo’lsa, metall oksidini osonroq tiklanishi mumkin. Jadvaldan ko’rish mumkinki eng oson tiklanidigan oksidlar: mis, qo’rg’oshin va nikeldir. Ularni tiklashi uchun past harorat va kam miqdorda gaz SO etarlidir. Tiklanish haroratlari bo’yicha ayrim ma’lumotlar: °C

Fe3O4→FeO	400-800	NiO → Ni	400-900
FeO → Fe	800-1200	PbO → Pb	300-700
CuO → Cu	500-800	ZnO→ Zn	800-1300

Ko’chilik tiklanish reakstiyalariga issiqlik effekti manfiy ko’rsatgichga ega. Ya’ni issiqlik yutish bilan boradi. Shuning uchun tiklanish jarayoni tashqaridan qo’shimcha issiqlik berilishni talab etiladi.
Masalan, NiO + C = Ni + CO tiklanish reakstiyasiga kerak bo’lgan issiqlikni quyidagicha aniqlasa bo’ladi: jadvaldan SO va NiO elementlardan paydo bo’lish uchun talab etiladigan issiqlikni aniqlaymiz: kDj/mol:
SO – 110,3; NiO – 240,3.
Q – 110, 3 – 240,3 = 130,0 kDj/mol.
O’rin almashish jarayonlari - almashinuv reakstiyalari rangli metallurgiyada asosiy jarayonlardan bo’lib, ular oksidlar bilan sulfidlar va oksidlar bilan metallar orasida boradi.



Birinchi ikkita reakstiya mis, nikel, qo’rg’oshin va boshqa rangli metallar boyitmalarni eritib shteyn olishda va shteynni qayta ishlashda katta ahamiyatga ega. Uchinchi reakstiya xomaki metallni olovli tozalashda va metall sifatini maromiga etkazishda amalga oshadi.