1- ma’ruza kirish. Metallurgik jarayonlarda issiqlik vа mаssa almashuv fanining ahamiyati

Termik ajralish va murakkab birikmalarni paydo bo’lishi.
Metallurgik pechlarda qayta ishlanayotgan ruda, boyitma yarim mahsulot, flyus va reagentlar moddiy tarkibi jihatdan murakkab bo’lib, har xil kimyoviy birikmalardan iboratdir. Xom ashyo tarkibida ko’p uchraydigan birikmalarga, quyidagilar kiradi.

Karbonat – MeCO3	Gidrat – Me(OH)
Sulfid – MeS	Silikat – MeO·SiO2
Sulfat – MeSO4	Xlorid – MeCl
Oksid – MeO

Pechning ishchi hajmga ұerilgan shixta yuqori harorat ta’sirida bu murakkab birikmalardan oddiy birikmalar yoki elamentlarha parchalanadi – buni termik ajralish (parchalanish) deb ataladi. O’z navbatida pechda hosil bo’lgan erkin elementlar kislorod va oltingugurt bilan birikib oҺsidlar hamda sulfidlarni hosil qiladi.
Termik parchalanishga kerak bo’lgan issiqlikning miqdori kҸmyoviy reakstiyalarni issiqlik effektidan olinadi. Metallurgiyada tez-tez uchraydigan reakstiyalarni issiqlik effekti maxsus adabiyotlarda jadval va diagrammalar shaklida berilgan.
Bu jadavallarda standart sharoitda (25⁰S, 1 at) karbonat, sulfid, sulfat, oksid, gidrat va xloridlar paydo bo’lish reakstiyalarini issiqlik effektlari keltirilgan. Ma’lumotlardan foydalanib har qanday reakstiyalarni issiqlik effektini hisoblash mumkin. Gess qonuniga asosan, reakstiyaning issiqlik effekti. Reakstiyaga kirishayotgan moddalarni kimyoviy formulaga asosan stixometrik koeffistientlarini hisobga olgan xolda oxirgi mahsulotni paydo bo’lishning issiqlik effekti yig’indisini dastlabki moddalarni hosil bo’lishdagi issiqlik effekti yig’indisi farqi aniqlanadi.
Masalan: 1kg 1mol CaCO₃ parchalanishiga kerak bo’lgan issiqlik miqdorini aniqlash kerak bo’ladi. Dastlab jarayon reakstiyasini yozib olamiz.
CaCO₃ = CaO + CO₂
So’ngra jadvalda birikmalarni hosil bo’lishdagi issiqlik miqdorini topamiz:
CaO uchun – 633,3 kDj/mol;
CO₂ – 392,9 kDj/mol;
CaCO₃ - 1205,5 kDj/mol.
va kerak bo’lgan umumiy issiqlik Q miqdordan hisoblab topamiz:
Q = (633,3 + 392,9) - 1205,5 = - 179,3 kDj/mol.
Misoldan ko’rinib turibdiki 1mol CaCO₃ termik parchalanish uchun Q =179,3 kDj/mol issiqlik talab etilar ekan.