1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

* Ilk o‘rta asrlarda yurtimizda sug‘d, xorazm, toxar va turkiy run (ko‘kturk) yozuvlari mavjud bo‘lgan.



Diniy e’tiqodlar. VI–VII asrlarda O‘rta Osiyoda zardushtiylik, buddaviylik, nasroniylik, moniylik, qam (shomoniylik) kabi bir nechta mahalliy va boshqa o‘lkalardan kirib kelgan dinlar mavjud bo‘lgan. Aholining ko‘pchiligi zardushtiylik diniga e’tiqod qilgan.
Manbalarda ta’rif etilishicha, Toxariston aholisi budda diniga e’tiqod qilgan. Toxariston Markaziy Osiyoda budda va moniylik dinlarini tarqalishi va rivojida muhim ahamiyat kasb etgan. O‘rta Osiyo xalqlarining mafkuraviy hayotida moniy dini ham keng yoyilgan edi. Moniy dini ta’limoti bo‘yicha olamning ibtidosi ikki qarama-qarshi yaratuvchi – yorug‘lik va ezgulik hamda zulmat va yovuzlikdan iboratdir. Ibodat, ro‘za, sadaqa moniy dinining arkoni hisoblangan. Samarqand viloyatining Urgut tumani Sug‘ddagina emas, balki butun O‘rta Osiyoda nasroniylik markazlaridan bo‘lgan.
Turk xoqonligining chorvador aholisi qadimdan shomoniylik diniga sig‘inib kelgan. Bu din ⦁ jon va ruhlarga, ota-bobolar ruhiga sig‘inish e’tiqodini tarbiyalagan. Qadimgi turklar o‘z dinini “qam” deb yuritganlar. Chunki ularda “shomon” degan so‘z bo‘lmagan. Bu din koinotni yo‘qlikdan bor qilgan Ko‘k Tangriga e’tiqod qiluvchi yakkaxudolik dini hisoblanadi. Chorvador ko‘chmanchi aholi Ko‘k Tangriga bag‘ishlangan marosimlar o‘tkazib, qurbonliklar qilishgan. Masalan, Ko‘k Tangri sha rafga qurbonlik uchun qora qashqa ot so‘yilgan

* Arkon — dindagi eng muhim vazifa, suyanchiq, ma’muriyat