1- bob. Moddiy nuqta kinematikasi

3.06. Yadro fizikasi va elementar zarralar

(ma�ruza-38 soat)

Kirish. Yadro va elementar zarralar fizikasining taraqqiyot bosqichlari. Mikrodunyo hodisalarining o�lchovlari (4 s).

Atom yadrosining umumiy xossalari. - zarrachaning sochilishi uchun Rezerford tajribalari. Yadro - proton va neytronlar o�zaro ta�sirini aks ettiruvchi sistema. Yadro zaryadi, massasi va massa soni. Izotop va izobarlar. Yadroning bog�lanish energiyasini ifodalovchi empirik formula. Magik sonlar. Barqaror va radioaktiv yadrolar. Spin va juftlik (4 s).

Bozon va fermionlar. Pauli prinsipi. Radioaktivlik. Tabiiy va sun�iy radioaktivlik. Yemirilishning statistik xarakteri (4 s).

Radioaktiv yemirilish qonuni. - yemirilish. - zarralar spektrlari. - zarra yemirilish davrining - zarraning energiyasiga bog�liqligi. - yemirilish nazariyasining elementlari. Tunnel effekti. Yadro o�lchamlarini - yemirilish natijalari asosida tushuntirish (4 s).

- yemirilish. - yemirilish turlari. Elektronlar energetik spektrlari. Neytrino zarrachasining mavjudligini tajriba yo�li bilan isbotlanishi. - yemirilish nazariyasining elementlari. Kuchsiz ta�sir tushunchasi. Ruxsat etilgan va man etilgan zonalar. - o�tishlar. - yemirilishdagi juftlikning saqlanmasligi. Neytrino massasi masalasi (4 s).

- nurlanish. Elektr va magnit o�tishlar. - o�tishlar uchun moment va juftlik bo�yicha tanlov qoidasi. Har xil multipol holatlar uchun o�tish ehtimolliklari. Yadro izomeriyasi. Ichki konversiya. Myossbauer effekti, uning fizika va texnikada qo�llanilishi (4 s).

Yadro reaksiyalari. Zarralarni qayd qiluvchi asboblar va tezlatkichlar. Yadro reaksiyalarning kesimlari va mexanizmlari. Yadro modeli. Breyt � Vigner formulasi. To�g�ri yadro reaksiyalari. - kvant, elektron, neytron, yengil va ko�p zarrali ionlar bilan amalga oshirilgan reaksiyalarning o�ziga xos xususiyatlari. Tranuran elementlar (4 s).

Atom yadrolarining bo�linishi va sintez qilinishi. Bo�linish nazariyasi elementlari. Neytronlar ta�sirida o�z-o�zidan (spontan) bo�linishi. Yengil yadroldarning sintez qilinishi. Termoyadro sintezini boshqaruv masalalari. Atom yadrolarining modellari. O�rtacha yadro maydonining potensiali. Yadro qobiq tuzilishining fizik asoslari. Kuchli spin-orbital o�zaro ta�sir (6 s).

O�rtacha yadro potensialidagi bir zarrali holatlar. Yadrolar spin va juftlik holatlarini qobiq modeli vositasida tushuntirish, qoldiq o�zaro ta�sirlar. Ko�p zarrali qobiq modeli to�g�risida tushuncha. Yadroning umumlashgan xossalari. Yadroning tebranma va aylanma harakat holatlari (4 s).

Deformatsiyalangan yadrolar. Deformatsiyalangan yadrolardagi nuqsonlar harakat holatlari. Bir zarrali kollektiv harakatdagi bog�liqlik. Nuklon-nuklon o�zaro ta�sir. - sistema. Deyton- bog�langan holat. Deytonning asosiy xossalari. Deytonning to�lqin funksiyasi. Yadro kuchlarining tenzor xususiyatlari. Neytronlarni protonlarda sochilishi. Yadro kuchlarining spin bog�lanishi. O�xshash zarralar sochilishining xususiyatlari. Yadro kuchlarining zaryadga bog�liq emasligi. Izotop spin. Paulining umumlashgan prinsipi. Yadro kuchlarining almashinish xususiyatlari. Yadro kuchlarining to�yinish xossalari (4 s).

Yadro nurlanishining modda bilan ta�siri. Ionlashish va qo�zg�alish jarayonida energiya yo�qotilishi. Vavilov- Cherenkov nurlanish hodisasi. Zaryadlangan zarralarning yugurish so�li. Neytronlarni modda bilan o�zaro ta�siri. Sekin haraktdagi neytronlar. - nurlarni moddadan o�tishi. O�zaro ta�sir mexanizmi effektiv kesimini - kvant energiyasi va moddaning xossalariga bog�liqligi. Hozirgi zamon fizikasi (4 s).

Yuqori energiyalar fizikasidagi eksperimental usullar. Yuqori energiyali zarralar dastasini olish usullari. Qarama-qarshi yo�nalgan zarralar. Relyativistik kinematika elementlari. Zarralarning tug�ilish va yemirilishini kuzatish jarayonlari. Qisqa yashovchi zarralarni kuzatish usullari (2 s).

Elementar zarralarning umumiy xossalari. Leptonlar. Adronlar va bozonlar. Zarralar va antizarralar. Zarralar o�zaro ta�sirining mexanizmlari. Feynmann diagrammalari. Zarralar bir-biriga aylanishining tartibga solishdagi saqlanish qonunlari. O�zaro ta�sir klassifikatsiyasi (2 s).

Elektromagnit ta�sirlar. Kvant elektrodiniamikasi elementlari. Kuchli ta�sir va adronlar tuzilishi. Kvark va glyuonlar, ularning asosiy xususiyatlari. Leptonlar. O�ta noelastik sochilishdagi adronlar kvark-glyuon tuzilishining namoyon bo�lishi. Barion va mezonlarning kvark tuzilishi. Kvark va glyuonlarning yangi kvant xususiyatlari. Asimptotik erkinlik. Adronlar ishtirok etgan asosiy fizik jarayonlar (2 s).

Kuchsiz o�zaro ta�sir. Kuchsiz ta�sirning universalligi. Oraliq bazonlar-kuchsiz o�zaro ta�sir vositachilaridir. Kuchsiz o�zaro ta�sir maydon nazariyasi xaqida asosiy tushincha. Vaynberg-Salam modeli. Kuchsiz o�zaro ta�sir natijasida elementar zarralar bir-biriga aylanishining asosiy turlari (2 s).

Elementar zarralar nazariyasidagi ayrim prinsipial masalalar. Diskret simmetriyalar va SRT teorema. Izatopik va rangli simmetriya. Kuchsiz elektromagnit va kuchli o�zaro ta�sirlar umumiy fizik nazariyani yaratish prinsipi- invariantlik (kalibrovochnaya-invariantnost) prinspidir (2 s).

Kosmik nurlar. Birlamchi kosmik nurlar. Kosmik nurlanishlarni atmosferadan o�tishi. Kosmik nurlar variatsiyasi. Yer radiatsion belbog�i (poyas). Kosmik nurlar kelib chiqishini gipotezasi. Kosmik nurlanish zarralarini tezlatish mexanizmini imkoniyatlari (2 s).

Atom, yadro va yuqori energiya (elementar zarralar) lar fizikasining hozirgi zamon fizikasini taraqqiyotidagi roli (2 s).