1- bob. Moddiy nuqta kinematikasi

3.03 Elektr va magnetizm

(ma�ruza-54 soat)

So�z boshi

Ushbu ishchi dastur Andijon Davlat Universiteti 2-bosqich elektr va magnetizm fanidan tuzilgan. Dasturda asos 1996 yili �O�qituvchi� nashriyoti tomonidan chiqarilagn va Toshkent Davlat Universiteti tayyorlagan � Universitet ta�limi uchun fizika va astronomiya mutaxasisliklari bo�yicha dasturlar� to�plami olingan. Xususan 12-16 betlarda keltirilgan elektr va magnetizm dasturidan foydalanilgan. Bu dasturda deyarli o�zgartirishlar kiritilmadi. Ba�zi ma�ruzalarning kichik qismi bir oz siljitildi. Masalan Maksvel tenglamalariga oid bo�limda siljish toki tushunchasi oldinroq, ya�ni o�zgaruvchan tok bo�limida reaktiv qarshiliklardan tok o�tishi va zanjir qonuniyatlarini tushuntirishda bayon etilgan. Shuning uchun Maksvel tenglamalariga kelganda siljish toki to�g�risida eslatma beriladi.

Elektromagnit maydonning umumiy tavsifi. Mikroskopik zaryad tashuvchilari. Elektromagnitik o�zaro ta�sirining tabiatdagi roli. Elementar zaryad va uning invariantligi (2 s).

Zaryadning saqlanish qonuni. Doimiy elektr maydon. Elektr maydonning fizik mohiyati. Zaryad birligi. Zaryadlarning chizig�iy, sirtiy va hajmiy zichligi (2 s).

Zaryadlarning o�zaro ta�siri. Kulon qonuni. Kulon qonunini tajribada tekshirish. Nuqtaviy zaryad tushunchasi. Elektr maydon kuchlanganligi (2 s).

Nuqtaviy zaryad maydoni. Elektr maydonining mohiyati. Kulon qonunini maydon nuqtai nazaridan talqin qilish (2 s).

Superpozitsiya prinsipi. Maydon kuch chiziq-lari. Elektrostatik maydon induksiya vektori. Elektr maydon oqimi. Gauss teoremasi (2 s).

Elektrostatik maydon potensiali. Elektrostatik maydonning potensiali (2 s). Elektrostatik maydonda bajarilgan ish. Potensiallar farqi. Potensial gradienti. Ekvipotensial sirtlar (2 s).

Puasson va Laplas tenglamalari (2 s).

Elektr maydonda o�tkazgichlar. Elektr induksiyasi hodisasi. O�tkazgich potensiali. Elektrofor. Elektrostatik generator. Elektrofor mashina. O�tkazgich sirtiy zichligi bilan o�tkazgich egriligi orasidagi bog�lanish. Elektr sig�imi (2 s).

Kondensatorlar. Kondensatorlar sig�imini hisoblash. Elektr maydonda dielektriklar (2 s).

Dielektriklar qutblanishining molekulyar nazariyasi. Qutblanishning miqdoriy xarakteristikasi, qutblanish vektori. Qutblanishning elektr maydonga ta�siri (2 s).

Bog�langan zaryadlar. Dielektriklar uchun Gauss teoremasi. Elektr induksiyasi. Ikki dielektrik chegarasida kuch chiziqlarining sinishi (2 s).

Elektrostatik maydon energiyasining zichligi. Elektr toki. Tok zichligi. Elektr tokining ta�siri. Qarshilik va uning temperaturaga bog�liqligi. Om qonuni. Om qonunining differensial ko�rinishi (2 s).

Berk zanjir uchun Om qonuni. Elektr yurituvchi kuch. Tarmoqlangan zanjirlarning xususiy holati. Shunt tanlash usullari. Elektr tokining ishi, quvvati. Tok manbaining foydali ish koeffitsienti (2 s).

Metallarda elektr o�tkazuvchanlik. Rikke-Mandelshtamm-Papaleksi va Styuart-Tolmen tajribalari. Metallarda elektr o�tkazuvchanlikning klassik elektron nazariyasi (2 s).

Qattiq jismlarda zonaviy nazariya to�g�risida tushuncha. Yarim o�tkazgshichlarda xususiy o�tkazuvchanlik. Kirishmali o�tkazuvchanlik. Donorlar va akseptorlar. Kontakt hodisalar. Chiqish ishi. Kontakt potensiallar fo�arqi. Yarim o�tkazgich kontaktining to�g�rilagich mexanizmi. Yarim o�tkazgichli diod va tranzistor. Mikroelektronika to�g�risida tushuncha. Nometall o�tkazgichlar. Gazlarning elektr o�tkazuvchanligi. Ionlash va rekombinatsiya. Ion quyuni, gazlardagi razryadlarning asosiy turlari. Uzluksizlik tenglamasi. Moddaning plazma xolati. Yuqori haroratli plazma (4 s).

Elektromagnitlarda elektr toki. Dissotsiatsiya va rekombinatsiya. Tok zichligi formulasi. Fazaviy qonunlar. Vakuumda elektr toki. Termoelektron emissiya. Termoelektron emissiya hodisasining qo�llanilishi. Lampalar. To�yinish tokinining temperaturaga bog�liqligi. Statsionar magnit maydon. Tok elementlarining o�zaro ta�sir qonuni. Toklar o�zaro ta�sirining maydon nuqtai nazaridan tushuntirish (2 s).

Magnitaviy o�zaro ta�sir kuchlari. Bio-Savar qonuni. Qonunni qo�llash bo�yicha xususiy hollar. Amper qonuni. Statsionar holatdagi magnit induksiya vektorining uyurmaliligi to�g�risidagi teorema. Magnit oqim. Magnit maydon uyurmaviyligi. Magnetiklarda magnit maydon. Magnit induksiyasi. Magnitlash mexanizmi. Hajmiy va sirtiy toklar. Tutash muxit modeli tasavvuri. Magnit maydon kuchlanganligi. Magnit maydon uchun chegaraviy shartlar. Tokli konturning magnit maydon energiyasi (2 s).

Magnitlar mavjudligidagi magnit maydon energiyasi. Magnit maydon energiyasi zichligi (2 s).

Induktivlik. Tashqi magnit maydondagi magnit energiya. Magnit maydondagi magnit kuch. Tokka ta�sir qiluvchi kuchlar. Lorens kuchi. Magnit momentga ega bo�lgan konturga ta�sir qiluvchi kuchlar va kuch momenti. Energiya ifodasidan kuchni hisoblash (2 s).

Magnetiklar. Diamagnitlar va paramagnitlar. Diamagnetizm tabiati. Larmor protsessi. Paramagnetiklarning qabul qiluvchanligini haroratga bog�liqligi. Kyuri qonuni. Ferromagnetiklar. Elektromagnit induksiya va kvazistatsionar o�zgaruvchan toklar. Xarakatlanuvchi o�tkazgichdagi induksion toklar (2 s).

Faradeyning elektromagnit induksiya qonuni. Faradey qonunining differensial ifodasi. O�zinduksiya hodisalari. Kvazistatsionar o�zgaruvchan tok zanjiri. O�zgaruvchan tok zanjirida qarshilik, sig�im va indktivlik. Impendans kvazistatsionar toklar. Vektor diagrammalar va kompleks amplitudalar. Magnitik zanjirlarni hisoblash. O�zgaruvchan tok ishi va quvvati. O�zgaruvchan tok zanjiridagi rezonans. O�zgaruvchan tok zanjirlari. Sinxron va asinxron yuritkichlar. Fuko toklari. O�zaro induksiya zanjirlari. Transformatorlar. Uch fazali tok (2 s).

Texnikada va elektromagnitik energiyani uzatishda uch fazali tokdan foydalanish afzalligi. Skin samarasi. Skin samarasining texnikada qo�llanilishi. Elektromagnit to�lqinlar. Maksvell tenglamalari. Siljish toki.Elektromagnit to�lqinlarning tizimi va har birining fizik ma�nosi. Elektromagnit to�lqinlar energiyasi. Elektromagnit energiyasining saqlanish qonuni. Elektromagnit energiya oqimining zichligi (2 s).

Umov-Poyting vektori. Elektromagnit to�lqinning uzatish yo�li bo�ylab xarakati. Elektromagnit to�lqin nurlanishi. Elektromagnit to�lqinlanish to�g�risida asosiy ma�lumotlar (2 s).

Chiziqli ossillyator. Nurlangan elektormagnit maydon ifodasi. Chiziqli ossillyator g�oyasining fandagi ahamiyati. Vakuumda elektormagnit to�lqinlar. Maydon to�lqinlarining vektori va ular orasidagi munosabat. Fazaviy tezlik. To�lqin energiyasining oqim zichligi (2 s).