0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Kam ta’minlangan, ijtimoiy himoyaga muhtoj kishilarning turmush darajasi. Bu yerda ham shunday xaridorlarning xatti-harakatlarini o‘rganish, tahlil qilish zarur. Bunday holatlarda hukumat aralashib, daromad va baho darajasining o‘zgarishi oziq-ovqat yoki boshqa turdagi mahsulotlarni iste’mol qilinishiga qanday ta’sir etishini aniqlashi lozim bo'ladi.

«Iste’molchilar xatti-harakatining iqtisodiy nazariyasi» ni bilish yordamida turli xildagi muammolar hal etiladi. Shu maqsadda, iste’molchilar o‘z daromadlarini qanday taqsim etadilar va turli xildagi tovarlar, xizmat ishlari talabiga ular qanday ta’sir etadilar degan masalalar o’rganiladi. Bunday bilimlar «daromad va bahoning 0‘zgarishi talab hajmiga qanday ta’sir etadi va nima uchun baho, daromadni o’zgarishiga ayrim xil tovarlarga bo‘lgan talab boshqalariga qaraganda sezuvchan bo‘ladi?» degan savollarga javob topish im- koniyatini beradi.

Bozordagi iqtisodiy agentlarning fikricha xaridorlar xatti-ha­rakatining xususiyatlari xilma-xildir. Bu xususiyatlar, ya’ni tovami xarid qilish to‘g‘risida bir qarorga kelish jarayoni juda ko‘p xildagi omillar ta’sirida bo‘ladi. Ayrim bozor xodimlari «xaridorlar xatti- harakatiga iqtisodiyot sohasidagi omillar ta’sir etadi»deb o'ylasa, boshqalari (boshqa sotuvchilar) «kishilarning shaxsiy xarakterlari — yoshi, ma’lumoti, tavakkal ish tuta olishi, ya’ni xarid qilish sha- roitidagi kishilik va ijtimoiy omillar ta’sir etadi», deyishadi. Demak, asosan xarid qiluvchi agentlarga iqtisodiy omillar, kishilarning shaxsiy omillari — yoshi, kasbi, turmush tarzi, hurmat qilish, fikr bilan hisoblashishi, faqat «unga», «uning uchun» xizmat qilishga qaratilgan xatti-harakatlari, «ko‘ngil tortgan» joydan borib xarid qilishi kabi omillar ta’sir etadi (22-chizma).




22-chizma. Iste’molchilar xatti-harakatiga ta’sir etuvchi omillar.

Taklif etuvchilar fikri bilan xarid qiluvchilar fikri mos kelganda, xarid qiluvchilarda eng foydali tovarni tanlab olish uchun zaruriyat qolmaydi. Chunki xaridor o‘z talabiga mos keladigan tovarni bu yerdan bo’lmasa, boshqa sotuvchilardan olishi mumkin. Bu yerda shaxsiy omillar ta’sir etadi. Agarda tovar turlari bir-biridan keskin farq qilsa, xarid qiluvchi tomon agentlarining tovarlarni tanlab olish bo'yicha javobgarligi ortadi va bunda ular iqtisodiy omillar ta’sirida bo'ladilar.