0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Biron-bir flrma yuqoriroq sifatdagi mahsulotni ishlab chiqarib bozorda qimmatroq sotish imkoniyatiga erishdi, deylik. Bu mahsulot o'zining aniq nomiga, ishlab chiqarish Firmasi yoki kompaniyasiga ega, albatta. Masalan, shunday nomdagi va sifatdagi mahsulotlardan biri muzqaymoq, shirin pishiriqlar yoki kiyim-kechak mahsulotlari ham bo‘lishi mumkin. Lekin ularni ishlab chiqarishni ko‘paytirishdan awal kompaniya eng muhim muammoni hal qilib olishi kerak. Lining bahosi qancha bo'lishi lozim? Buning uchun xaridorlar yuqori sifatdagi mahsulotga albatta yuqori bahoda haq toMashlarini bilishning o‘zi kifoya emas. Masala shundaki, «qancha miqdorda ko‘p haq toMaydilar?» degan savolga javob topish. Demak, o‘z navbatida kompaniya iste’molchilar xohishi, talabi yoki ularning didini chuqur, bar tomonlama tahlil qilib chiqishlari zarur. Demak, korxona yoki flrmalar ma’lum turdagi va sifatdagi mahsulotni ishlab chiqarishdan avval o‘z mahsulotlarining xaridorlarini topishlari, ularning xusu- siyatlarini bilishlari zarur bo'ladi. Shundagina muzqaymoq yoki ko‘ylak, kostyum, choy, kofe kabilarga bo'lgan talab hajmini, uni mahsulot bahosi va sifatiga bog'liqligini aniqlashlari kerak bo'ladi. Talab qonuniga koTa, bu yerda daromadning foydali bo'lishi, tovarlar o'rnini almashinuvi, tovarlarning pirovard foydaliligi to'g'risidagi nazariyalari hisobga olinishi lozim.

Odatdagi iste’molchi xatti-harakatini quyidagilar bilan yoritish mumkin:

1. 
   Foydali, oqilona xatti-harakat, ya’ni o'z daromadidan ko'ra- digan foydalilikni oshirish.
   
2. 
   Iste’molchining tovar afzalligini ajratishida oTtacha tipdagi iste’mol bozoridagi taklif etiladigan tovarlar va xizmatlarga nisbatan aniq-ravshan fikrga ega bo'ladi deb, hisoblash mumkin. Bu shunga asoslanadiki, xaridorlar xarid qilishi mumkin bo'lgan har bir keyingi birlik mahsulotdan pirovard natijada qanday foyda koTishliklarini aniq tasawur qiladilar.
   
3. 
   Budjetdagi (oila daromadidagi) cheklanish.
   
4. 
   Baholar. Tovarlarni ishlab chiqarish qimmatli resurslar sarfini talab etadi. Shuning uchun ularning bahosi bor. Daromadi cheklangan xaridor cheklangan miqdorda tovar xarid qiladi. Nimani xohlasa shuning hammasini ololmaydi, alternativ mahsulotlar orasidan o‘zini tp‘la qoniqtiradigan tovarlarni tanlab olishi zarur boTadi.
   

Talab qonunining mohiyatini yorituvchi bu holatlar to‘g‘risida oldin ham aytib o'tilgan edi. Masalan, xaridorlarning xatti-harakatlari tovarlarning foydali xususiyatlariga bogMiq. Umuman olganda, kishilar ehtiyoji cheksiz. Shunga qaramay, ma’lum xil tovarga bo'lgan ehtiyoj qondirilishi mumkin. Bunga sabab, iste’molchilarning talablari, didlari, o‘zgarmay qolgan ma’lum vaqt oralig'ida iste’molchilar ma’lum xildagi tovarlardan qancha xohlasalar, shuncha olishlari mumkin. Iste’molchilar qancha ko‘p miqdorda tovar xarid qilsalar, shu turdagi tovardan keyingi, qo‘shimcha birlikda xarid qilish xohishi shuncha pasayadi. Buni avtomobil xarid qilish misolida yaqqolroq ko‘rish mumkin. Agar bir kishining avtomobili boimasa, uni xarid qilish uchun bo'lgan ehtiyoji juda kuchli, u bitta avtomobilga ega boTsa, ikkinchisini xarid qilish ishtiyoqi kamroq, ikkita mashinasi bo‘lsa, uchinchi yoki to'rtinchi mashina sotib olishga ishtiyoqi ancha past bo'ladi. Hattoki, butun avtoparkni sotib olishga qodir bo'lgan kishilar ham kamdan-kam hollarda 4 yoki 5 ta mashinaga ega («Eko- nimika»; 2-kitob 31-bet). Tovarlarning pirovard foydaligining kamayib borishi qonuniga muvofiq, har bir keyingi birlik mahsulot ma’lum miqdordagi talabni qondiradi. Bu yerda «Moddiy ehtiyojlar (talablar)» deganda, nima tushuniladi, shuni bilish zarur. Bunda xaridorlami ularga foyda keltiruvchi yoki iqtisodchilar fikricha, huzur bag'ishlovchi, qoniqish hosil qiladigan tovarlar (uy-joy, avtomobil, kompakt disklar, ko'ylaklar va shunga o‘xshashlar)ni va xizmatlarni xarid qilishini va foylanishini tushunish lozim.