0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Tovarlar to‘plami va harakatlar

Tovarlar navining to'plami	Oziq-ovqatlar (F)	Kiyim-bosh (C)	Umumiy xarajatlar (dollar)
A	0	20	40
В	10	15	40
C	20	10	40
D	30	5	40
E	40	0	40

29-chizmada 8-jadval ma’lumotlari asosida A nuqtadan E nuq- tagacha tovarlarning budjet chizig'i keltirilgan. Agar xaridor bir birlik kiyimdan voz kechsa, 2 dollar tejab qoladi, bir birlik oziq-ovqat mahsuloti olsa, 1 dollar sarf qiladi. Oziq-ovqatlar o'rniga xarid qilingan kiyimlar miqdori budjet chizig'i yo'nalishida hamma yerda bir xil bo‘lsa, A nuqtadan E gacha budjet chizig'i to'g'ri chiziq hosil qiladi. Bu misolda budjet chizig'i quyidagi tenglamada beriladi: F+2C=40 dollar.¹

Kesmaning eng yuqori nuqtasi A dan E ga tomon harakat qilib borganda bu xaridor kiyim-bosh olish uchun kamroq, oziq-ovqat uchun esa ko'proq xarajat qiladi.

Ko'proq miqdorda oziq-ovqat mahsulotlarini xarid qilish uchun qo'shimcha kiyim-bosh xarid qilishdan voz kechish oziq-ovqatlar bahosining kiyimlar bahosiga nisbati bilan topiladi (2 dollar = 1/2). Kiyimlaming bittasi 2 dollar va oziq-ovqat mahsulotining bir birligi 1

dollar bo'lganligi uchun 1 birlik oziq-ovqat mahsuloti xarid qilish uchun 1/2 (yarim) birlik kiyim-boshdan voz kechish kerak. Budjet chizig'i chizmasidagi C nuqtada iste’molchi uchun optimal miqdordagi tovarlar to‘plami mavjud (Ce va Fe). Bu nuqtada budjet chizig‘ining og'ishi = -P_F/P_C; og'ishi = -MRS. Shuning uchun optimal nuqtada.

Quyidagi tenglik bajariladi.

Berilgan baho va daromad darajasida £f_ _ j^RS

iste’molchining optimalligi p ^Fc

Chizmadagi C nuqtada egri chiziqning tangens burchagi AS/AF=- 1/2 ga teng, ya’ni oziq-ovqat mahsulotlarining qiymati kiyimlar qiymati nisbatiga teng.

Bu birinchi tenglamadan oziq-ovqat mahsulotlarini ko'proq xarid qilish uchun kiyim-boshlaming qanchasidan voz kechish kerakligini aniqlash mumkin. Tenglamaning ikkala qismini P_c ga taqsimlab, uni C ga, kiyimlarga nisbatan hal qilinadi: C=(l/P_c)-(P_R/P_c) F (2).

Ikkinchi tenglama 1/P_C boshlang‘ich ordinati o‘qi va (P_r/P_c) burchak koeffitsiyentiga to‘g‘ri bo'ladi (1-daromad).

Budjet chizig'ining burchak koefFitsiyenti — (P/P_c) ikki xil tovarlar bahosining qiyosiy nisbati hisoblanadi. Bu koeffitsiyent daromad miqdori o'zgarmay qolganda tovarlarni bir-birini o‘rniga almashtirish mumkinligi me’yorini ko'rsatadi.

2. 
   Daromad va baho o‘zgarishining budjet chizigMga ta’siri
   

Yuqorida ko'rilgan budjet chizig'i iste’molchilar daromadi va tovarlar bahosiga — P_f va P_c ga bog'liq. Ammo daromadlar va baho tez o'zgarib turadi. Bunday holda budjet chizig’ida qanday o'zgarishlar sodir bo'lishini ko'rish mumkin.