0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Mamlakat xalq xo'jaligi;

Iqtisodiy munosabatlarning funksional yoki tarmoqqa tegishli tomon­larini o'rganuvchi, tarmoq fanidir.

6. 
   «Ekonomiks» — iqtisodiyot fanining zamonaviy yo'nalishi bo‘Iib, shunga muvofiq iqtisodiyot bozor bilan talab va taklif qonuni orqali boshqariladi, davlat aralashuviga muhtoj bo'lmaydi.
   

2. 
   bob. BOZOR IQTISODIYOTI MEXANIZMI
   
   1. 
      Bozor va uning iqtisodiy mohiyati, vazifalari va afzalliklari
      

«Bozor» tushunchasi baho yordamida resurslar taqsimlanishini tahlil qilishda markaziy 0‘rinda turadi.

Bozor — tovarlarni realizatsiya qilish, ayirboshlash sohasidagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar yigindisidir.

Tovar munosabatlari tizimida markaziy elementlardan biri bo'lgan bozor ijtimoiy mehnat taqsimoti asosida mustaqil ishlab chiqa- ruvchilar 0‘rtasidagi aloqalarni belgilashning hal qiluvchi vositasi bo'lib yuzaga keladi. Bozor iqtisodiyoti yaqinda paydo bo'lgan bolsa, bozor esa undan ancha ilgari yuzaga kelgan.

Bozor — tovarni xarid qiluvchi va sotuvchilarni har qanday kelishuvlar (shartnomalar) yordamida shu tovarni oldi-sotdi qilish bo‘yicha munosabatda boTishidir. Bozor — iqtisodiyotning aniq sohalarida yoki ma’lum joylarda talab va taklifning rivojlanish holatidir. Masalan, metall bozorida bahoning pasayishi yoki mehnat bozorida ishchilarning yetishmasligi va hokazo.

Bozor - xaridor va sotuvchilar savdo bitimlarini amalga oshirish uchun to‘planadigan mahsus joy. Fond biijalari ham bozor hisoblanadi va vositachilar yoki makler (dallol)lar orqali harakat qiladi. Xaridor bilan sotuvchilarning uchrashish yullari, shakllari ko‘p. Ularning uchrashishida yoki bozor munosabatlarida baho mexanizmi markaziy o‘rinda turadi; u talab va taklifni muvozanatga keltiradi. Talab va taklif o‘rtasidagi muvozanat masalasini, ijtimoiy mahsulotni bozor konyuk- turasiga bogMiqligini birinchi bor o‘rgangan XVIII asr oxiri va XIX asr boshlaridagi kiassik maktabini rivojlantirgan iqtisodchi Jan Batist Sey edi.

Demak, bozorning amal qilishi bozor mexanizmining asosiy elementlari baho, talab va taklifga bo‘ysunadi. Turli xil tovarlarga boMgan talab va taklif faqat bozorda shakllanadi. Taklif ishlab chiqarishning imkoniyatlari bilan belgilanadi, talab esa shu tovarga bo'lgan zaruriyat, uni xarid qilish uchun haq to‘lash imkoniyatlari bilan shakllanadi. Har qanday tovarga zaruriyat bo'lsada, pul boTmasa uni xarid qilish mumkin emas, demak, talab ham boTmaydi. Talab va taklifning nisbatiga qarab bahoning darajasi belgilanadi. Lekin baho

darajasiga o‘z navbatida talab va taklif ham bog‘liq. Bozor qandaydir yoMlar bilan ular o‘rtasida muvozanat o‘matadi, baho talab va taklifni tartibga soladi. Bozor ishlab chiqarish va taklif sohasini o‘z ichiga oladi. Demak, bozor mexanizmining asosiy elementlari o'rtasida turli xil omillarning murakkab ichki bog'liqligi mavjud.