0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

d) Raqobatda qatnashadiganlarning hammasida bozor sharoitlari to‘g‘risida to‘liq axborotning mavjudligi. To‘liq axborot quyidagi talablarning bajarilishini ko‘rsatadi:

Xaridorlar va sotuvchilar talab va taklif tug‘risida aniq, benuqson tasawurga, barcha bozor sektorlaridagi baho, ishlab chiqarish omillari hamda mahsulot to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bo‘ladilar, bahoga qarab harakat qiladilar.

Tarmoq tarkibida faoliyat ko‘rsatayotgan firmalaming foyda me’yori barcha haqiqiy raqobatchilarga ma’lum. Ular istagan vaqtlarida erkin ravishda tarmoq tarkibiga qo‘shilishlari, biznes bilan shug‘ullanishlari mumkin. Bu talablarsiz iqtisodiy faoliyat subyektlari uy, aksiya sotib

olishi; turli kompaniyalarning qimmatbaho qog‘ozlari uchun pul qo‘yishlari; iste’mol tovarlarini xarid qilish vaqtida va boshqalarda foydali harakat qilolmaydilar (tanlab ololmaydilar)¹.

Tovarlarning bir xilligi (mahsulot differensiatsiyasida yakka hokimlik yuq). Fizik tomondan tovarlar turli xilda, iqtisodiy jihatdan o‘xshash bo‘lishi mumkin. Masalan, har bir shaxs o‘zining individual xusu- siyatlariga, bir guruh ishchilar bir xil mehnat qobiliyatiga ega bo‘lganidek, bir guruhdagi tovarlar ham Firma tomonidan o‘xshash deb topiladi. Tovarlar rangi, markirovkasi, upakovkasi, firmaning manzili, sotuvchining obro‘si kabi tomonlari bilan ajralib tursa, bir nomdagi tovarlarni o‘xshash deb bo'lmaydi. Masalan, chang yut- kichlar, elektr dazmollari, sovutgichlar, velosipedlar, erkaklar paltosi, ayollar ko‘ylagi va boshqalar. Shuning uchun tovarlar o‘x- shashligiga erishish qiyin. Ana shunday va boshqa tovarlarni farqlovchi belgilar sotuvchini imtiyozli holatga, monopol holatiga chiqaradi. Shu­ning uchun u o‘z tovari bahosini oshirsa ham mijozlarini yo‘qotmaydi.

Erkin raqobat ishtirokchisining birontasi ham boshqa ishtirokchilar qabul qiladigan qarorlarga ta’sir o'tkaza olmaydi. Bozor bahosini bozor subyektlari faqat o‘zlarining birgalikdagi harakati bilan shakllantira oladilar. Ularning har biri alohida-alohida tovar bahosiga ta’sir eta olmaydi. Sotuvchilar o‘z mahsulotini alohida bo‘lib o‘sha bir xil bahoda sotadi. Shuning uchun alohida talab egri chizig‘i alohida sotuvchi uchun mutlaq ravishda elastikdir. Agar firma bozor bahosidan o‘z tovari bahosini yuqori qo‘ysa, uning tovarini hech kim sotib olmas edi, aksincha, bozor bahosidan past bahoda sotsa, u holda sotishdan kelgan foyda juda ko‘p bo‘lmaydi. Chunki raqobat bozorida muvozanat bahoda har qancha miqdordagi mahsulot sotib yuboriladi. Yuqorida aytilgan holatlarni 69-chizmada ko'rish mumkin.

69-chizma. Erkin raqobatdagi bozor bahosida talab va taklif.