0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Real stavka foizi — investitsiyalaming hisobiga xarid qilinadigan tovarlar (yoki xizmat ishlaridan foydalanishi) miqdorining qaytilishini ko‘rsatadi.

Veksel — kreditorga (veksel egasiga) veksel beruvchi tomonidan qabul qilingan shakl asosida beriladigan uzoq muddatli majburiyat.

N azorat savollari

1. 
   Kapital, investitsiya, investitsiya siyosati, investitsiya jarayonlari tushun- chalarining mohiyati nimada?
   
2. 
   Kapitalning qanday turlarini bilasiz? Ularning mohiyatini yoriting.
   
3. 
   Kapital va ishlab chiqarish vositalari, asosiy kapital va mehnat vositalari, aylanma kapital va mehnat buyumlari, ishlab chiqarish vositalari va ishlab chiqarish fondlari tushunchalarining farqi, mohiyati va iqtisodiy tabiatini aytib bering?
   

11-bob. MEHNAT BOZORI VA ISH HAQI

1. 
   Mehnat bozorining mohiyati va shakllanishi
   

Globalizatsiya sharoitida moddiy resurslarni mamlakatlararo taq- simlanishiga mos ravishda mehnat resurslari taqsimlanganligi sababli jahon mehnat bozori tez rivojlanadi. Mehnat bozorida kelgindilar taklifi tez o‘sadi, narx arzonligidan unga taklif ham ortadi. Ma’- lumotlarga ko‘ra, 2000-yilda Yer yuzida o‘zi tug‘ilgan yurtda ish- lamaydiganlar soni 80 min. nafardan ziyod bo'lgan. Xalqaro mehnat bozori kengayishi rivojlangan mamlakatlarda o‘zga millat diasporasi o‘sishiga olib keladi. Masalan, 2002 yilda AQSHdagi xitoyliklar 15 min. bo‘lgan.

Hozirgi vaqtda o‘tish davri iqtisodiyotining oldida turgan dolzarb muammolardan biri mehnat bozorini samarali shakillantirish va rivojlantirishdir. Buning uchun, awalo ijtimoiy va iqtisodiy tizimlar rivojlanishining obyektiv qonunlaridan savodli foydalanish zarur.

Mehnat bozori bozorning boshqa tizimchalari bilan uzviy bog‘- langan. Haqiqatdan ham talabga ega bo'Iish uchun ishchi kuchi jismoniy, aqliy va kasbiy qobiliyatlarning belgilangan majmuasiga ega bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish jarayoniga bu qobiliyatlarni tatbiq eta turib, u o‘z iste’mol sifatlarini yo‘qotmasligi uchun doimo qayta ishlab chiqarilishi lozim. Nafaqat o‘zini qayta ishlab chiqarish, balki mehnat resurslari va butun aholining sifat ko‘rsatkichlarini ham yaxshilanishini oshirib yoki pasaytirib, ushbu tengsizlikni yo‘q qilish mumkin. Ishchi kuchiga jami talab — investitsiya va ishlab chiqarish hajmlari bilan tartibga solinadi.

Mehnat bozori — bu mehnatga qobiliyatli aholining ish bilan band bo‘lgan va band bo‘lmagan qismlari va ish beruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni hamda ularning shaxsiy manfaatlarini hisobga oluvchi kontraktlar (mehnat kelishuvlari) asosida «mehnatga qobiliyatlarini» xarid qilish - sotishni amalga oshiruvchi hamda ishchi kuchiga talab va taklif o‘rtasidagi nisbatlami bevosita tartibga soluvchi, bozor iqti­sodiyotining murakkab, ko‘p aspektli, o‘suvchi va ochiq ijtimoiy- iqtisodiy tizimchasidir.