0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

3. Talabni birlamchi elastikligida bahoni foiz hisobidagi o'zgarishi tovarlami sotish hajmini o'zgarishiga teng bo'ladi. Maxsus hollarda birlamchi elastiklik bahoni o'sishi yoki kamayishi umumiy tushumni har qanday o'zgarishsiz qoldiradi. Yuqoridagi (10-chizma) xulosaning

to‘g‘riligini tasdiqlaydi. 9-chizmada besh nuqtada jadvalning 1,3 katagida berilgan ma’lumotlar keltirilgan, so‘ngra egri chiziq tortilgan. Bu egri chiziq umumiy tushum bilan talab qilingan mahsulot hajmi o'rtasidagi nisbatni ifodalaydi. Shunday qilib, talabni belgilovchi omillar:

• 
  vaqt omili;
  
• 
  shu tovarning o'rnini bosuvchi tovarlar qancha ko'p, ularning foydali xususiyatlari qancha yuqori bo'lsa, talab elastikligi ham shuncha yuqoridir;
  
• 
  tovarlarni almashtirish mumkinligi omilidir;
  
• 
  shu tovarni ishlatish imkoniyatlari qancha ko‘p bo'lsa, unga bo‘lgan talab o'zgaruvchanligi shuncha yuqori bo'ladi.
  

Vaqt omili. Umuman olganda qarorlar qabul qilish uchun vaqt qancha uzun bo‘lsa, odatda mahsulotga bo'lgan talab shuncha o'zga- iuvchan, ya’ni elastik bo‘ladi. Agar mahsulot narxi oshsa, boshqa mahsulotlardan foydalanish mumkinligiga ishonch hosil qilmaguncha uni topib, tatib ko'rish uchun vaqt kerak. Agar mol go‘shtining narxi 50% ga oshsa, iste’molchilar o‘z xaridlarini tezda kamaytirmasalar kerak. Lekin ma’lum vaqtdan so'ng ular o'z xohishlarini parranda go'shti yoki baliq mahsulotlariga ko‘chirishlari mumkin. Endi ularda bir xil mahsulotlarga did, talab paydo bo'ladi. Kuzatishlar shuni ko‘r- satadiki, «qisqa muddatli» talab «uzoq muddatli» talabga qaraganda (0,7) uncha elastik bo‘lmaydi (0,2). Nima uchun shunday bo'ladi? Chunki uzoq davr mobaynida benzin sarf qiladigan avtomobillar yemirilib boradi va benzinning qimmatlashib borishi bilan ular kichik, tejamkor turlariga almashinadi.

Boshqa misol. Faraz, bilet narxining o'zgarishi vaqtidagi yo'lov- chilarni qisqa muddatli reaksiyasi elastik bo‘lmaydi va 0,68 ga teng. Aksincha, to‘rt yil o‘tgandan so‘nggi uzoq muddatli reaksiyasi 1,84 ga teng. Demak, temir yo‘l biletlariga talabning «uzoq muddatli» o‘zgaruvchanligi «qisqa muddatli» talab o‘zgaruvchanligidan 3 marta ko‘p. Bunday holat temir yo‘l yo'lovchilarining uzoq vaqt oralig‘ida avtomobil sotib olish to‘g‘risida yoki ish paytlarini va turar joylarini o‘zgartirish to‘g‘risida o‘ylab ko‘rish imkoniyatlari borligi va bu to‘g‘rida bir qarorga kelishlari mumkinligi bilan tushuntiriladi.