0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

Soliq yuki darajasini quyidagi omillar belgilab beradi:

1. 
   soliqlar, yig‘imlar va budjetdan tashqari fondlarga majburiy ajratmalar soni;
   
2. 
   ularning stavkalar darajasi; -
   
3. 
   har bir soliq bazasining o‘ziga xos shakllanish xususiyati (ya’ni soliq bazasining keng yoki tor bo‘lishi);
   
4. 
   soliq imtiyozlaridan foydalanish darajasi (imkoniyati).
   

Ushbu omillardan birining kamayishi (o‘sishi) boshqa omillar

0‘zgarmagandagina soliq yuki kamayishiga (o‘sishiga) ta’sir etishi mumkin. Aytaylik, soliq stavkalari pasaytirilsa-yu, soliqlar soni ko‘- paysa soliq obyektiv elementlari kengaytirilsa, soliq stavkasini pasay- tirilishi hech qanday natija bermaydi va soliq yuki o‘zgarmaydi, ko‘tariladi.

Shuning uchun davlat tomonidan soliq tizimini shakllantirishda 4 xil omilni bir-biriga bog‘liq holda qaralishi va soliq yukining maqsad darajasini belgilash va o‘rnatishi lozimdir. Bu darajani belgilashda davlat quyidagi holatlar ta’sirini ham e’tiborga olishi zarur:

• 
  mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi;
  
• 
  soliq to‘lovchilarning to‘lov qobiliyati, umumiy moliyaviy imkoniyatlari;
  
• 
  bozor munosabatlarining, xususan, mulkchilik munosabat- larining holati;
  
• 
  inflatsiyaning o‘sish darajasi;
  

— ma’lum davr xususiyatlariga ko‘ra, davlatning o’z oldiga qo‘ygan siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari nisbati.

Agar iqtisodiy rivojlanishning ma’lum davri uchun soliqlarning fiskalligi ahamiyatliroq deb topilsa, soliq yuki ancha yuqori qilib belgilanadi. Soliqlardan tadbirkorlik faoiiyatini rag‘batlantiruvchi vosita sifatida foydalanish ahamiyatliroq deb topilsa, soliq yukini pa- saytirishga to’g’ri keladi.

Iqtisodiyotda soliq yukining taqsimlanishi tushunchasi ham mavjud bo’lib, u 2 xil ko‘rinishda boiadi:

1. 
   soliq yukining iqtisodiyot tarmoqlari o‘rtasida taqsimlanishi;
   
2. 
   soliq yukining sotuvchi, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida taqsimlanishi.