0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Huquqiy tasawur, huquqiy savodxonlik, huquqiy tasayyur - bular...

1. 
   Huquqiy cmgning tarkibiy qismlari
   
2. 
   Huquqiy faoliyatning tarkibiy qismlari Cj Huquqiy madamyatning tarkibiy qismlari
   

4. 
   Huquqiy ongoing asosiy qismlari
   

5. 
   Qaysi o‘quv yilidan boshlab (Yzbekiston Respublikasi maktab- gacha ta’Iim muassasaiaridan boshlab huquq saboqlari berish yoHga qo‘yildi?
   

1. 
   1997-1998-o'quv yilj
   
2. 
   1998-1999-o^:quv yili
   
3. 
   1999-2000-o‘quv yili
   
4. 
   1996-1997-o‘quv yili
   

6. 
   Maktabgacha ta’Iim muassasalarida qaysi mashg^lotlartarki* bida (Yzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi o‘rgafiladi?
   

1. 
   Savodga o'rgatishda
   
2. 
   Elemental* matematik tasavvurlami shakllantirishda
   
3. 
   Huquqiy savodxonlikda
   
4. 
   Konstitutsiya saboqlarida
   

7. 
   *^lBolalar huquqlari to‘g‘risidagi” konvensiya qachon va qaysi tashkilot tomonidan qabul qilingan?
   

1. 
   1989-yil BMT Bosh Assambelyasi
   
2. 
   1988-yil BMT Bosh Assambelyasi
   
3. 
   1989-yil YuNESKO tomonidan
   
4. 
   19.86-vil YuNTSEF tomonidan
   

8. 
   2008-yil 7-yanvarda O'zbekiston Rcspublikasining qanady qo- nuni qabul qilindi?
   

1. 
   “Bolalar huquqiy madaniyatini rivojlantirish’' to'gYisidagi
   
2. 
   'Holatar huquqlarini himoya qilislY to'g'risidagi
   
3. 
   “Bolalar huquqlarining kafolatlari" tcbg’risidagi
   
4. 
   "Bolalar huquqlari to’g'risidagi" konvensiya
   

181

11. 
    BOB. EKOLOGIK TARBIYA
    

Maktabgacha ta’lim p^kolof^{ya (}f^ekcka “°^ikoS"- ^yashash’ ^u*
. . . . makon. "logos' - ta hmot - umumiv larzda
muassasalanda eko- . . .
, ^ . ,.u oreamzmlarnmg yashash joyi, makom
logik tarbiva mausadi , “ . d .. ... . . - . . ..
d, , . degan ma'noni anglatadi. Ekologiya rani tink
va vazuaiari ... . . , . . . .
orgamzmlarmng malum bir muhitda yashash
qonuniyatiarini. ya’ni organizmlarning o‘zaro va ularni o'rab turgan atrof-muhit bilan bogdiq bodgan hayot tarzini odganadi. Ekologiya so‘zi tirik mavjudotlar, sbu jumladan, odamning yashash sharoiti va tashqi muhil bilan o‘zaro munosabatini bildiradi.


Keyingi davrda pedagogika nazarivasi va amaliyotiga "ekologik ta'- linf; “ekologik tarbiya”, “ekologik ong” "ekologik faoliyat”, “ekologik mas’uliyat”. “ekologik ebiqocT, “ekologik ma'rifat^!\ “ekologik madani- yat" va boshqa bir qator atamalar va ular bilan bogdiq tushunchalar kirib keldi. Ekologik ta’lim ekologik ma'rifatning asosiy jihati bodib. o'qitish va o‘qish jarayonlarida mayjud ijtimoiy ekologik tajribaning avloddan- avlodga odkazilishidir. Ekologik tadim orqali shaxsda ekologik bilim.- ko'nikma va malakalar hosil bodadt. Ekologik tarbiya (tor ma’noda) rivojlanayotgan shaxsda maqsadga muvofiq axloqiv-ekologik fazilatlarni tarkib loptirishni nazarda tutadi va sbu orqali shaxsning ekologik xulq- atvor xusuvsiyatlari takomillashib boradi. Ekologik ong - shaxsning amal iy ekologik faoiivati va hatii-harakatini tartibga solib turadi. Ekologik fao­liyat esa ekologik bilimlarga tayanilgan holda tabiat va atrof-muhit mu- hofazasini ta'mini ash boras id a am alga oshirilayotgan xatti-harakatlar majmui demakdir. Ekologik dunyoqarashningajralmas bir qismi bodmish ^flekologik mas’uliyat” deganda insonning atrof-muhitga mas'uliyadi munosabatini tushunamiz. Bundav munosabat insomyatning, xususan, ay rim odam laming bilib-bilmay, uzoqni o'ylamay tabiatga kobsatgan salbiy ta’siri oqtbatlarini anglash va bunday ta'sirni bartaraf etish Istagi natijasidagina shakllanadi. Ekologik madaniyat - alohida shaxsning iLi- rath axloqiy-ekologik xatti-harakati boshqalarda zavq-shavq uyg'ota olishlik holatini ifodalaydi. Bu atama shaxs va jamiyatning atrof-muhitga munosabat darajasini belgilash uehUn qodlaniiadi.
Madumki, respublikamizda “Uzluksiz ekologik tadim konsepsiyasi” yaratilgan. Mazkur konsepsiyaga ko'ra. maktabgacha tadim muassasalari bolalariga ekologiktadim-tarbiyaning oddiy elementlari beriladi. Maktab-




gacha ta'lim muassasalarida bolalar atrof-muhit bilan qanday muloqotda bo'Hshlari zarurligini, issiq-sovuq, yorug'lik-qorong'ilik, kecha-kunduz, yomg‘ir-qorni, yaxshilik-yomonlikni, qushlar, hayvonlar, o’simliklarga nisbatan qanday munosabatda boiishni bilishlari. tabiatdagi ranglarni tanishlari lozim,
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologiyadan boshlongbch ta’lim- tarbiya berishning maqsadi ularni tabiatni. scvadigan, asrab-avaylaydigan, odobll, erkin fikrlovehi, milliy g’urur egasi, barkamol sog'lom avlod etib tarbiyalashdan iboratdir.
Ekologik tarbiya ijtimoiy rarbivaning yana bir muhim tarkibiy qismi boMib, uni tashkil ctish jarayonida quyidagi vazlfatar hal etilishi zarur:

1. 
   Bolalarda mashg‘u lot vamashgbiloldan lashqari jarayotidaekologik tushunchaiarni ta.rk.ib toptirish.
   
2. 
   Ulaming labial: v.a atrof-muhit ekologjyasi to'g'risidagi lasavvurini boyitish.
   
3. 
   Bolalarda tabiat va atrof-muhit muhofazasini tahninlash ijtimoiy zaruriyat ekanligi to^;g'risidagi mas'uliyalni shakllantirish.
   
4. 
   Bolalarda tabiatda o'zini tutish malakasini. atrof-muhitni muhofaza qilish tuyg'usim tarbiyalash hamda ulaming tabiat va atrof-muhit muhofazasini ta'minlash jarayonida faol ishtirok etishlariga erishish.
   

Ma’himkL bola shaxsi o’zaro va bi-
Maktahgitcha ta’lim oijtimoiy munosabatlar tizimida larkib
muassasasi tarbiya- topadi. Bu munosabatlarni keltirib chiqa-
lanuvchilarini ekologik radlgan asosiy manba - bolaning hissiy tarbivalashning o^ziga bilish jarayoni va o‘yin faoliyatidir. De- xosliklari mak, bola shaxsiga xos bolgan barcba
psixologik hoi at va jarayonlar ijtimoiy ha- yot hamda atrof-muhit la’sirida vujudga kdadi. Bola o'z faoliyati jara­yonida o'zini o'rab turgan tabiiy va antropogen narsaiar va hodtsaiar mohiyatini bilib oladi.
Bolaning atrof-muhitni hissiy bilish jarayoni o‘zmohi.yati vaxususiyati jihatidan bir-biridan shartli farq qiluvchi uch bosqichdan iborat bodadi (16-rasm). Zero, hissiy bilish bolaning sezgilariga bevosita ta'sir etgan tashqi atrof-muhit (tabiat) va uning alohida xossa I arming ko'rinishiar. qiyofalar, tasvirlar. manzaralar shaklida miyasida aks etishidir.
Bola o'zini o^:rab turgan airof-muhitva tabiatningmimyyanxossalarini: havoning issiq-sovuqligini terisi bilan, suyuqliklarning t a'mini tilt bilan,




havodagi hidni burni bilan, tabiatdagi xilma-xil obvektlarning rangini ko‘zi bilan, tovushlarni qulog‘i bilan sezib, ya’ni mazkur xossalar bo- laning beshta turli sezgisiga ta'sir etib, shu a'zolarda joylashgan asab hujayralari orqali bosh miyasiga borib yetib, natijada miyada tabiatning ay rim xossalari to'g’risida bilim paydo bo'ladi, ulaming ko' rinishlari. qivofalari, tasvirlari, manzaralari vujudga kcladi.


/ 6-rasm. B o la shaxs i nin g at.rof- mu hitni hissiy bil.i sh j arav o n i.


Falsafiy-psixologiknuqtavi nazardan bo la bilim iningmanbayi sezgidir.' Chunki bola atrof-muhit haqidagi dastlabki bilimlami o'z sezgilaridan oladi. Bolaning atrof-muhit haqidagi boshqa birmuncha murakkab bilim- lari mana shu dastlabki boshlangdch bilimlari asosida vujudga keladi. Demak, bolani tabiiy va antropogen mu hit bilan bog'lovchi eng birinchi vod ham atrof-muhitdagi obyektlar va hodlsalami sezishdir..
Atrof-muhitdagi obyektlar va hodisalarni idroketish sezishganisbatan birmuncha murakkab jarayon. Idrokning sezishdan farqi shundaki, unda atrof-muhitdagi obyektlar voki hodisalarning ayrim xossalari emas, balki obyektlar voki hodisalar butun hoida aks etadi. Boshqaeha ifodalasak, obyektlar voki hodisalarning yaxlit manzarasi, tasviri vujudga keladi. ³⁹


39. Qarang: Umarova M.X. Maktabgacha ta’lim yoshidagi boJalarda atroi-muhitga rnas’ubyatli munosabatni shakllantirish uslubikasi: Pedagogika fanlari nomzodi. ... diss. - T„ 2009. - 25-b.

Masalan. yomg'ir, qor manzaralari va h.k.

Atrof-muhitdagi obyektlar va hodisalami hissiy bilishning yana bir shakli tasawurdlr, Tashqi muhit ta’siri natijasida bosh miya qobig'ining tnuayyanqismidapaydobo'lgan qo^g'alislnya’ni sezish vaidrokma’lum muddatgacha o‘z izini qoldiradi, Demak. tasavvur atrof-muhitdagi obyektlar va hodisalarning xuddi shu onda idrok qilinmaydigan. biroq rniyada qolgan. ko’z oldiga keltirilgan manzara, qiyofa-tasvirlaming tiklanishi yoki manzarali xotiradir.
Tasavvur biiimlarni saqlash va mustahkamlashga xizmat qiladi, ayni paytda obyektlar va hodisalarning xususiyatlarini bilib olishda, ya’ni umumlashtirishda ham muhim o'rintutadi. Tasavvurdagi umumlashiirish xususivati aqliy bilishning, hoshlang ‘ ic h ekologik lushunchalarning tash- kil topishiga kaua yordam beradi.
Xususiy tasavvurlar atrof-muhitdagi aniq obyektlar tasviri. manzara- sidir, Bu tasavvurlar aniq obvcktlarni, masalan, aynan daraxmi, yo'Ini, ko'prikni, soyni, ariqni, ko'chani, mahallani aks etliradi. Xususiy tasav­vurlar ayni, paytda ko‘cha yoki mahalla hududining tabiati va kisliilar hayotini ham aks ettiradi, Natijada bola ongida muayyan hududlarnin'g hajmdor yoki hajmsiz. rangli yoki rangslz, aniq yoki noaniq shakldagi manzaralari hosil bo'ladi va bu jarayon vaqt va tajribaga bog⁵ liq holda tiniqlashib horadi.
Demak. maktabgaeha ta'lim yoshidagi bolalarni atrof-muh.it hilan tanishtirish jarayonida ularning hissiy bilishiga tayanilib ish ko‘riladi va shu asosda airofdagi muhit hamda uning har bir tarkibiy qismining labiat va inson hayotida tutgan o'rni haqida amq bogianishli rnisollar kcltirilib. tegishli muriosabat va madaniyat tarkib toptiriladi.


Maktabgaeha ta'lim
muassasalarida eko-
iogik tarbivani amalga
oshirish shakk uslub va
vositalari


BoshlangTch ekoiogik ta’lim va tarbi-
yani amalga oshirish uchun tegishli bilim
va malakaiar hosil qilishni ta' minlay digan
maktabgaeha ta’lim yoshidagi bolalar
saviyasiga mos va xos ish shakllari, vo-
sitalari va uslublarini tanlab olish muhim
vazifalardanhiri sanaiadi, Maktabgaeha ta'lim muassasasidaboshlang‘ich
ekoiogik tarbiyaning eng samarali yen liaridan biri uni mehnat tarbiyasi
biian qo'shib olib borish. ya'ni bolaning bo‘sh vaqtlarini foydaii ishlarga
jalb qilishdir. Chunk! tabiatga ozor berish biian bog'liq boTgan slio'x-
liklar malum darajada bolaning bo‘sh qolishi natijasida Jkelib chiqadi. U

Shakllar	Vsluhlar	Vo si talar
		Hadislar;
Tabiat burchagidagi	Kuzatish; tushuntirish;	rivoyat va hikoyatlar
ishlar:	tabiat go‘zalliklaridan	she’rlar yod olish;
sayr;	zavqlantirish:	pand-nasihatlar;
ekologik kechalar; ekologiya haftaligi: shoirlar va olimlai' biian	tajriba:	maqol va tnatallar:
	bolalami gapirlirish:	topishmoqlar:
uchrashuvlar:	nutqiy-mantiqiy masala!ar	ertaklar;
sahna koTinishlari;	yechish;	loto;
kattalarga yordam;	suhbat; ekologik o‘yiniar;	labirinl;
belfashuvlar	didaktik o'yiular	rebus; videoroliklar