0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

muassasidagi mehnat /. , . .... ....
.... . 1) kaUalar mehnati bilan tamshtinsh;
tarbivasining mazimim ' . , . .. . . ,
2) bolalammg o'zim mehnatga o rgatish.
Maktabgacha ta'lim voshidagi bolalami kattalar mehnati bilan ta­nishtirish orqali ularga kattalar mehnati ijtimoiy-fovdali, ishlab chiqarish mehnati bo" lib. moddiy va ma'naviy boyliklarni yaratishga qaratilganligi haqvda fushuncha berish, kattalar mehnati haqida aniq bilim va tasavvur hosil qilish. mehnat va mehnat natij alar ini qadrlashga o'rgatish, mehnat­ga qiziqish va muhabbatni uyg'otish, mehnat qilish xohishini tarbiyalash kabilar amalga oshiriladi.
KaUalar mehnati bilan tanishtirish ‘'Maktabgacha ta'lim yoshidagi bo- lalar.rivojlanis.higa qo'yiladigan Davlat talablari” asosida ishlab chiqil- gan "Bolajon" tayanch dasturining “Atrofolam to'g^Lrisida bilimga ega boiish va uni anglash^,vbo’limida berilgan.
“Bolajon” dasturiga binoan har bir yosh guruhidagi bolalar kattalar mehnati to'g'risida quyidagi bilim va tasawurlami egallab olishlari lozim:
Ilk yosh guruhida:

1. 
   Kattalar mehnatiga qiziqishni tarbiyalash.
   
2. 
   Maktabgacha ta^:lim muassasasi xodimlarining mehnat jarayoniari bilan tanishtirish.
   
3. 
   Bolalarga kattalarning mehnatini hurmat qilish tuyg'usini shakllan- tirish.
   

Kichikyosh guruhida:

1. 
   Kattalar mehnati natijasida keraldi narsalar, predmetlar yaratilishini tushuntirish.
   

2. 
   Oshpaz, ktr yuvuvchi. sotuvchi. quruvchi, haydovchi mehnati va ulaming asosiv ishlari haqida bilim berish.
   
3. 
   Ish natijasi va uning ahamiyatini ajratib ko^;rsatishga o'rgatish.
   
4. 
   Kattalar mehnati uchun zarur bo^:ladigan materiallar. kishilar mehnatini vengiliashtiradigan, mehnal jarayoni va natijaiariga erishishni tezlashtiradigan mashinalar bilan tanishtirish.
   
5. 
   Turli transport vositalari va kasbiar haqida tushuncha berish, Boialarning bu boradagi bilimlarini kengavtirish va ularnmg nomlarini to'g'ri aytishga odatlantirish.
   

0‘rta guruhda:

1. 
   Bolalarda kattalar mehnatiga hurmat va qiziqish hissini tarbiyalash.
   
2. 
   0‘zbek xalqining milHy hunarmandchilik mehnati ~ duradgorlik bilan tanishtirish.
   
3. 
   Dehqon mehnati haqida qisqacha madumot berish.
   
4. 
   Boialarning o‘z tarbivachisi va boshqalar mehnati haqidagi tushunchalarini kengavtirish.
   
5. 
   Bolalami kattalar mehnati bilan tanishtirish jarayoni da ularda inson va uning mehnatiga hurmat hissini shakllantirishga e'tiborni kuchavtirish.
   

Karta guruhda:

1. 
   Boialarning kattalar mehnati haqidagi tasavvurlariniumumlashtirish.
   
2. 
   Tshlab chiqarish korxonalari, qurilishlar. dalalarda qilinadigan mehnat haqidagi bilimlarini takomillashtirish. Mehnatning shu joyda tarqalgan turiari bilan bolalami yaqindan tanishtirish.
   
3. 
   til ami yaqin atrofdagi korxonaga olib borish (mebel, avtomobil. televizor, chinn i ish lab chiqaruvchi korxona. novvoyxona va h.k.). Bu korxonaning nomi, u verda kimlar ishlashi, qanday mahsulot ishlab chiqarishi, mehnat quroli va asboblari haqidagi bilimlarini aniqlash va takomillashtirish.
   
4. 
   Ular ishlab chiqarayotgan mahsulotlarning mamlakat aholisi uchun ahamiyati bilan tanishtirish.
   
5. 
   Mashinasoz. tikuvchi, kosib, nonvoy, oshpaz. o‘vmakor, bo' \ oqehi. haydovchi kabi kasbiar bilan tanishtirish.
   
6. 
   Ishning maqsadi. natijasi va ulaming jamiyat uchun ahamiyati, turli xil. ^aqllr’ mashinalarning kishilar mehnatini yengillashtirishi, tovarlar sifatini yaxshilash va ishlab chiqarishni tezlashtirishdagi roli haqidagi bilimlarini kengaytirish.
   

hfaktahga tayyorlov gunthida:

1. 
   Bolalami zargarlik, zardo^lik, misgarlik, ganchkorlik kabi xaiq nunannandchiligi bilan tanishtirish.
   
2. 
   Bolalarni kattalar mehnati haqidagi tasavvurlarini fivojlantirish. kishilar mehnatiga hurmat hissini tarbiyalashni davom ettirish.
   

. 3. Bolalargadehqonchiiik, chorvachilik haqida so'zlab berish va uiarni dehqom chorvador va bog'bon mehnatining mazmuni bilan tanishtirish.

4. 
   Bozor haqida tushuncha berish.
   
5. 
   Pochta aloqasi xizmati bilan tanishtirish.
   
6. 
   Pochtaning vazifasi va abamiyati haqida madumot berish.
   
7. 
   Telefon aloqasi va telegrafchilar, ularning mehnati, telefon xizmatining hayotimizdagi ahamiyati haqida madumot.berish.
   
8. 
   Buyumlarning bir necha xil belgilari va ulardan foydalanish haqida tushuncha berish.
   
9. 
   Matodan qilingan buyumlar, ularning turlari va foydalanish usullari haqida tushuncha berish.
   
10. 
    Temir va yog'ochdan ishlangan buyumlar va ulardan to'ghi foy­dalanish haqida tushunchalar hosil qilish.
    

Maktabgac-ha tad ini yoshidagi bolalar mehnat ini tashkil etishda mehnatning quy idagi turlari dan foydalaniladi: o^;z-o^;ziga xizmat qilish. xo'jalik-maishiy mehnat, tabiat quchogddagi mehnat va qo‘l mehnati (12-rasm).


12-rasm. Bolalar mehnatining asosiy turlari
O d~o ⁽ziga xizmat qilish - bu bolalar mehnatining bir turi bodib, unda bolalar ilk yoshidan boshlab mustaqil. ovqatlanishga, yuvinishga, kiyi- nish va echinishga, o'yinchoqlarni yig'ishtirib qo‘vishga o’rgatiladi. 0‘z- o'ziga xizmat qilish jarayonida bolalarda mustaqillik, madum maqsad bilan harakat qilish kabi sifatiar shakllanadi, bolalar mustaqil ravishda o'zlarining qodlaridan kelgan ishni bajarishga ohganadilar. O'z-o'ziga




xizmat qilish bolalarda oddiy mehnat turlariga msbatan qiziqish uyg'otadi, batartiblikka, intizomli bodishga, xulq-odobga oTgatadi.
Bolalar xo‘jaiik-maishiy mehnat %'d maktabgacha ta’lim muassasasi va oilada jalb etiladi. Xo'jalik-maishiv mehnatga xona va maydonchani yig'ishtirish, stolni bezatish va sioldagi idish-tovoqlarni yighshtirish, chov idishlarini, qo‘g'irchoq kiyimlarini, may da narsalarni yuvish, mashg'ulotga kerakli materialni tavvorlab qo'yish, mashgmlotdan key in stol ustidagi narsalarni yig'ishtirib olish kabilami kiritish mumkin.
Tabiatdagi mehnat bolaning har tomonlama rivojlanishida muhim abamiyatga ega bo‘lib. o‘simlik va hayvonlar. vil fasliari, jonsiz tabiat burchagidagi bilimlar manbavi, bolalarda mehnatsevarlikni. tabiatga mas’uliyatli munosabatni shakllanlirish vositasidir. Shu bilan birga bo- laiar m eh naming bu turi orqali tuproqni ekishga tayyorlash va 0‘g‘itlash, ko'chat o'tqazish, oksimlik va hayvonlarni parvarish qilish kabi bir qan- cha mehnat kohtikma va malakdlarini egallab oiadilar. Mehnatning aso- san ochiq havoda tashkil etilishi bolalar organizmini chiniqtiradi. ular- ning sog‘lig‘ini mustahkamlaydi.
Tabiatdagi mehnat bolada bilishga qiziqishni rivojlantirishda ham mu­him abamiyatga ega, Bolalar jonli obyektning o'sishi va rivojlanishini. kuzatadilar, ay rim o'simlik va hayvonlarning o‘ziga xosliklarinl bilib oia­dilar, tajribalarni ohkazishda ishtirok etadilar.
Ana shu asosdan kelib chiqih aytish mumkinki, tabiatdagi mehnat na- faqat bolaning
Qol mehnati - mashg*u1ot, o'yinlarga mehnat faoliyati uchun zarur bo'lgan o'yinchoq va qurilmalar (qog*oz qivqimlarini tashlash uchun, ohsimliklar urug‘i uchun qutichalar. qo‘g^;irchoq kiyimlari, qalpoqcha- lar. niqoblar va shunga okxshash narsalar)ni tayyorlash bo’yicha bolalar mehnatidir. Qo'l mehnatini bajarish orqali bola ariiq natijaga erishadi. ya’ni narsa-buyumlar vujudga keladi. Bolalar yopishtirish. bo'yash. qirqish, arralash. mix qoqish, tikish va shunga o'xshash oddiy mehnat ko‘hikma va malakalarini egallab oiadilar. U lard a ijodkorlik, topqirlik, zehnlilik xislatlari rivojlanadi,


■■ Maktabaacha taTim voshidaei bolalar