|
Sensor tarbiya. Tevarak atrofdagi borliqni bilish sezgi va idrokka asoslanadi. Tasavvurning asosini bevosita sezish orqali idrok etish tashkil etadi. Bunday tasavvurlaming aniqligi. toMaligi sensor jarayonlarmng ri-
vojlanish darajasi bilan belgilanadi. Sensor tarbiva sezgi va idrokni biror maqsadga qaraulgan hoida rivojlantirishdir. '‘Sensor” so'zi lotincha "sen- susv - “tuyg‘iT, “sezgi”, “idrok”, "sezish qobiliyati” ma’nolarini anglaiadi.
Sensor tarbiyaning maqsadi maktabgachata'limyoshidagi bolaiarning sensor qobiliyatlarini okstirishdan iborat. Sensor tarhiya qobiliyatlarni rivojlantirish uchun bolalar buyumning faqat nimaga ishlatilishini, nominigina bilishl yetarli bo'lib qolmay. balki ular buyumlarni chuqurroq idrok etishi, ulami ushlash, ular bilan muomalada bo Uganda xilma-xii sezgilar ishtirok etishi ham juda muhim deb biladi. Tarbiyachi sensor tarbiyaning ana shu tomoniariga aiohida ehibor berishi, bolalarga tegishli topshiriqlar berishi lozim: buyumlarni bir jovdan ikkinchi joyga olib qo'yishda ulaming ogUrligini his etish, buyumni qo‘lga olib Lining sirtini sezish va sifatini - silliq yoki g‘adir-budirligini. issiq yoki sovuqligini va shunga o‘xshashlarni aniqlash kerak.
Sensor tarhiya o‘z navbatida quyidagi vazifalami muvaffaqiyatli hal etishni talab etadi:
bolalarda perseptiv harakatlarni shakllantirish:
buyumlarning xususiyati, sifati, munosabati to‘g‘risidagi umum- Iashgan tasavvurlar, sensor etalonlar tizimini shakllantirish. Sensor eta- lonlar ijtimoiy-tarixiy tajriba jarayonida hosil qilingan namunalardir. Asosiy ranglar. geometrik shakllar, notalarda ifodalangan musiqali to- vushlarning turli balandligi ana sh-unday etalonlar jumlasiga kiradi. Agar bola etalonlar va ularning og'zaki jfodalanishi bilan tanish bo'lsa, uning tevarak-atrofni hilishi oson boUadi. u o‘zi uchratgan buyumlarni ma’lum bir etalon bilan taqqoslaydi hamda buyumning rangi. shakli. katta- kichikligi, detallarining fazoviy jovlashishiiii ay’tib beradi.
Sensor etalonlami o‘zlashtirish — uzoq davom etadigan va murakkab jarayon. Ana shu sababli mezon. etalonlarni tanlay olishni maktabgacha taUim yoshidan boshiash kerak. Aniq mezonlarni o'zlashtirish orqali bolalar mazkur oUchovlar orqali istalgan narsa-hodisalami lasavvur qila. oladilar hamda ularga ta’rif bera olishadi. Ana shu “o'ichov birliklarr bolaga aniq narsa-buyumlarning farqli jihatlarini chuqur va to’liq bilish imkonitii beradi.
Go‘daklik davridavoq bolalarda sensor etaionlarga layoqatlilik shakllanadi. Bir yoshning ikkinchi yarmidan boshiab to uch yoshning boshlarigacha sensomotorli ilk etalonlar shakllanadi. Mazkur yosh davrida bola o‘zining harakatlanishi uchun ahamiyatli bo'lgan narsa-
buyumlarning alohida xususiyatlari (shakli. kattahgi. masofasi)ni idrok etaoladi,
Maktabgacha yoshda bola predmetli etalonlardan foydaianadi: narsa-buyumlarning obrazini aniq predmetlar bilan tenglashtiradi (sariq rangni sabziga. kvadratni dastro'rnolga o'xshatishadi). Tadqiqotlaraing koTsatishicha, katta maktabgacha yosh guruhi bolalari narsa-buyumlarning xususiyatlariga umumtomonidan qabul qking an etalonlar (quyosh - shar, limon va bodring - yassi shakl) bilan bog1 iiq.likda munosabat bildiradilat*.
perseptiv harakatlardan, etalonlai' tizimidan amaliy faoliyatda va bilish jarayonida mustaqil foydalanish malakasini shakli anti rish. Sensor iarbiyaning mazmuni o'z ichiga olgan tevarak-atrofdagi hatnma sensor belgilami qamrab oladi. Bular bolalaming hamma faoiivatlari orqali amal- ga oshiriladi va har xil sensor asosga egadiriar. Maktabgacha yoshdagi bolalar ranglarnifarq qilisb. vaularnmg nomini aytishgaoTgatiiadi, ularda rang tuslarihaqida. bo'yoqlarni aralashtirish natijasida yangi rang yoki tusiarpaydo bo'lishi to‘g‘risida tasavvurhosil boTadi. Shuningdek ularda musiqa tinglash uquvini rivojlantirish ham sensor tarbiya mazmuniga kiradi. Sensor tarbiya shuningdek. taktik sezgilarni. buyumlarning sifatini paypaslab koTib farqiash va ularni to'g'ri aytish ko'nikmalanni rivojlantirish ham sensor tarbiya vazifalaridan biridir.
Sezgi va idrok blrormaqsadga qaratilganmazmunli faoliyatjarayonida muvafifaqiyatli rivojlaiiadi. Samarali faoliyat sezgi va idrokning rivojla- nishi uchun quiay sharoit yaratibgina qolmay. balki buyumning shaklini. ranging joyini bilib olishga ham ehiivoj paydo qiladi. Biror narsaning rasmini chizishdan oldin bolani buyumlarning rangiga qarab taqqoslashga o‘rgatiladi. suratlarni ko‘zdankechirishdaesaqanday qiiibrangyordamida tasvirning badiiy ifodaliligiga erishilishini ko'rish qobiliyati rivojlanidi.
Sensor tarbiyani amalga oshirishda asosiy usullardan biri - lekshirish- dir. Tekshirish - buyumlarni maxsus ravishda tashkil etilgan idrok qilish- dan iborat bo'lib. uning natij aland an keyinchalik ma'ium bir mazmuni i faoliyatda foydalaniladi. Tekshirish jarayonida bolalar katta — kichiklikni, shaklni, fazoviy munosabatlami, rangni, nutq tovushlari bilan musiqiy tovushlaming o'ziga xos xususiyatlarini ajratib koTsatish va farqlashga o‘rganadilar.
2 Fikrlash fuoliyatni rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning mazkur vazi- fasi o'zida bolada fikrlashga doir harakatlar, bilish jarayonlari va qobiliyati arni rivojlantirishni aks ettiradi.
Amaliy tajribamizda fikr so'zini juda. ko'p uehratamiz. Oddiy qilib aytganda, obyektiv olamdagi voqea-bodisalarni ongimizga ta"si r etishi na- tijasida hosil bo'lgan tuyg'u/rkr deb ataladi. lining tub mohivati shunda- ki, fikrimiz orqali biz ko'zimiz bevosita ilg’amayotgan, ko'z o'ngimizda bodmagan, bodgan taqdirda ham o'sha narsaning ichki xususiyatiga alo- qador bodgan “sirli” jihatlarini ko'rish imkoniga ega bodamiz’A
Do'stlaringiz bilan baham: |
