|
Maktabgaeha yoshdagi bola ...... .. ... ...
, . . . nishiga biologik va ijtimoiv orm I laming
shaxsi nvoilamshiga ta sir . . ,7 .
ta'siri o'rtasidagi munosabatm beigilasn- etuvchi omillar . . . . , , ,
ga oid munozara ko pdan buvon davom
etmoqda: insonning shaxs sifatida rivojlanishida ijtimoiv bodisaiarning ta'siri kuehli bo‘ladimi, yoki tabiiy omillaryetakchi o'rin tutadimi? Balki tarbiyaning ta’siri yuqoridir? Ular oTtasidagi o'zaro munosabat qanday?
Fan da biologik yo ‘nalish deb nomlangan nuqlayi nazar yetakcbi oTin- lardan birini egallab. uning vakil lari Arastu, Aflotunlar tabiiy-biologik omillarni yuqori qo’yadilar. Ular tug‘ma nukoniyatlar. taqdir. tolc bar kimning hayotdagi oTnini belgilab bergan, dcgan g'oyani ilgari suradilar.
XVI asr falsafasida vujudga kelgan preformizm oqimi namoyondalari esa shaxs rivojlanishidagi naslning roliga katta baho berib. ijtimoiy muhit va tarbiyaning rolini inkor etadi. Xorij psixoiogiyasidagi yana bir oqim - bixeviorizm XX asr boshlarida vuzaga kelgan bo "Jib, uning namoyondalari. ong va aqiiy qobiliyat nasldan-naslga o'tib. insonga u tabiatan beril- gan. deyishadi. Mazkur ta’limot vakili amerikalik o'lim E.Torndaykdir. Prefomtizm oqimi va uning vakil lari D.Dyul, A.Kombe ham shaxs rivojlanishini biologik nuqtayi nazardan asoslavdilar. Ular rivojlanishni faqat miqdoriy o'zgarishdan iborat, deb qaraydilar. Naslning rolini absolyutlashtirib, uni inson taqdirida hal qiluvcln ahamiyatga ega deb biiadilar. Demak, bir guruh xorijiy olimlar rivojlanishni biologik (nasliy) omilga bogTaydilar.
Biologik oqimga qarshi falsafiy oqim vakillari rivojlanishini ijtimoiy omil bilan belgilaydilar. Bu oqim vakillari bola shaxsining jismoniv, psi- xik rivojlanishi u yashavdigan muhitga bog'liq deb koTsatadiiar. Muhit
deganda odam vashavdigan sharoitdagi barcha tashqi ta’sir tushuni- ladi. Shu nuqtayi nazardan tarbiya tufayli bolani crzi yashaydigan ijti- moiv sharoifga moslashtirish mumkin, degan xulosa kelib chiqadi. Ular ijtimoiy muhitning rolini hal qiluvchi omil deb hisoblaydilar, Demak, odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiy etib borishi, lining shaxs bo'lib kamolgayetishida nasi (biologik omil), ijtimoiy mult it (bola vashaydigan sharoit), shimingdek. maqsadga‘muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdek ahamiyatga ega. Bu omiilarning ta'sirini aniqlashda ilg‘or pedagog olimlar, psixolog va fayiasuflar ta’limodga suyaniladi.
Falsafada shaxsni jamiyat bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiy hayotdagi murakkab voqelik deb qaraladi. Ular individning ma’naviy boyligi uning munosabatlariga bog'liq, deb hisoblaydilar.
Haqiqatdan ham, shaxs mehnat faoliyati zaminida rivojlanadi, kamol- ga etadi. Inson sharoitni, sharoit esa odamni yaratadi. Bu esa o'z nav- batida inson faolliginj namoyon etadi. Zero, shaxs ma'lum ijtimoiy ha- vot mahsuiidir. Jamiyat shaxs kamolotining muayyan imkoniyatlarini ro;yobga chiqarishi yoki yo‘q qilishi mumkin.
Shaxsga ijtimoiy muhitning ta'siri ham mu him. Bu tarbiya orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, birinchidan, tarbiya ta’sirida muhit bera olmagan bi- lim. ma'lumot egallanadi, mehnat va texnik faoliyat bilan bogiiq ko‘nik- ma va malakalar hosil bo'ladi.
lkkinchldan. tarbiya tufayli tug'ma kamchiliklar ham o'zgartirilib, shaxs kamolga yeladi.
Uchincliidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy ta’sirini ham yo'qo- tish mumkin.
To'rtinchidan, tarbiya kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi.
Demak, tarbiya bilan rivojlanish bir-biriga ta’sir etadi, bunday tarbiya- doimiv va uzluksizdir.
Shunday qilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya ham yetakchi o'ringa ega bo'lib, tarbiya tufayli nasl-nasabi. ijtimoiy muhit ta’sirida har tomonlama rivojlanishga qodir. degan xulosani chiqarish mumkin.
Zamonaviy pedagogikada shaxs shakllanishiga doir io‘rt yondashuv qaror topgan;
Biologik yondashuv - inson tabiiy mavjudot bo'lib, uning butun xatti-harakatlari tug'ma instinkt va ehiiyojlar natijasidir. Inson jamiyat talablariga bo'ysunishga majbur. shu bilan birga tabiiy ehtiyojlarini ham namoyon qilib boradi.
Fjtimoiy yondashnv - in son biologik mavjudot si fat Ida tug'iladi. faqat hayotiy faoliyati davomida boshqalar bilan doimiy muloqot va ijtimoiy guruhlarning ta'siri ostida ijtimoivlashadi.
Psixologikyondashuv — insondagi psixik jarayonlar (sezgi, idrok. fikrlash kabiiar) tabiiv tavsifga ega, insonning yo;nalganligi-qiziqishlari, qobiliyatlari ijtimoiy hodisa sanaladi.
Yaxlii yondashuv - shaxs yaxl.it tavsifga ega bo'lib. uning rivojiga nafaqat uning faoliyatidagi o'ziga xosliklar, balki turmusb tarzi ham ta’sir ko'rsatadi. Shu bilan birga ijtimoiy havot natijalari - motiv, maqsad, qiziqish kabiiar ham uning rivojlanisbida muhim roi o'ynaydi.
, Muavyan bir vosh davriga xos bo*l-
Do'stlaringiz bilan baham: |
