0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

Falsafa  tarixida  haqiqat
  (bilimlarning  haqiqiyligi) 
muammosi qadimgi davrlardayoq ta’riflangan. “Avesto”da 
haqiqat  oliy  sharofatdir  deyiladi.  Darhaqiqat  insoniyat 
doimo  haqiqatga  intilgan.  Zero  haqiqat  adolatga, 
sharofatga eltadigan buk qudrat. Aristotel fikricha haqiqat 
–
 
mulohazalar va amaldagi holat o’rtasidagi muvofiqlikdir. 
 
Platon  haqiqatni  g’oyalar  dunyosiga  mos  keluvchi 
g’ayritabiiy  mustaqil  ideal  mohiyat  sifat
ida  tushungan, 
inson  bilimi  jonning  shu  g’oyalar  dunyosi  bilan 
mushtarakligi darajasidagina haqiqiydir, deb hisoblagan.  
Foma  Akvinskiy  haqiqat  yolg’on  narsalarda  emas, 
balki  aqlda  mavjud  bo’ladi,  har  bir  narsa  o’zi  bog’liq 
bo’lgan  aqlga  munosabati  darajas
idagina  haqiqiy  deb 
nomlanishi mumkin, deb qayd etgan.  
Beruniy  fikricha  haqiqat  bilimning  voqyelikka 
muvofiqligidir.  Forobiy  fikricha  haqiqatni  bilish  aqlning 
kamolotiga  bog’liq.  Bu  aql  inson  qalbidadir,  uning 
kamolotiga esa faol aqlga qo’shilish orqali e
rishiladi. Faol 
aqlda  borliqning  eng  oliy  darajasi  bo’lgan  Birinchi 
sababdan  boshlab  to  oxirgi  haqiqatning  barcha  sura 
shakllari  mavjud.  Shuningdek  Forobiy  va  uning  izdoshlari 
fikricha, haqiqat bir nechta bo’lishi mumkin emas, haqiqat 
bitta,  shu  bois  falsa
fa  ham  bir  nechta  bo’lishi  mumkin 
emas.  Forobiy  haqiqatning  o’zgarmasligiga  ishongan  va 
falsafani  haqiqatning  birdan  bir  ifodasi  deb  hisoblagan
4
. 
Naqshbandiy  haqiqat  bu  Allohni  anglashdir  deb 
                                                           
4
 Қаранг.С.М. Ҳотамий Ислом тафаккури тарихидан. –Т.: Минҳож, 2003.-Б.126 

---

hisoblagan.  Haqiqat  so’fiylar  talqinida  shariat  doirasidan 
chetg
a  chiquvchi  ichki  mazmunni  anglatadi.  Ilk  so’fiylar 
shariat  va  haqiqat  o’rtasida  jarlik  yuzaga  kelishiga  yo’l 
qo’ymaslikka harakat qilganlar. Keyingi so’fiylar, masalan, 
Abu Bakr az Zakok haqiqat haqidagi fan shariat sari yo’lni 
oydinlashtiradi 
deb 
hisoblaydi. 
Darhaqiqat, 
diniy 
aqidalarni  rad  etish  va  odam  shariat  va  tariqat 
bosqichlaridan  o’tib,  haqiqatga  erishganidan  keyingina 
o’zining  «haqiqiy  borlig’i»ni  kasb  etishi,  haqiqat  bilan 
birikishi va o’zi ham haqiqatga aylanishi haqidagi ta’limot 
so’fizm rivoj
lanishining keyingi bosqichlari mahsuli sifatida 
vahdati  vujud  (borliqning  birligi),  ya’ni  mistik  panteizm 
haqidagi  ta’limot  asoschilari  sanalgan  Boyazid  Bistomiy, 
Halloj va boshqalarning asarlarida ilgari surilgan.  
 
159 
3 
1 
10 
Determinizm,uning tamoyillari va har xil turlari. 
 
160 
1 
1 
5 
Rivojlanishning umumiy qonunlari va kategoriyalari.