01. Shikastlangan tayanch-xarakat apparati faolyatini tiklashda

Ko`krak qafasi skeleti: Ko`krak qafasi suyaklari 12 juft qovirg`alar va 
to`sh suyaklari birikishidan hosil bo`ladi. Bu suyaklar bir-biri bilan birikib ko`krak 
qafasi hosil bo`ladi. qavurg`alarning 12 tasi ham orqa tomondan ko`krak 
umurtqalariga birikadi. Ularning 7 jufti haqiqiy yoki chin qovurg`alar deb atalib 
oldingi tomondan o`zining tog`aylari bilan to`sh suyagining yon tomoniga birikkan 
uch jufti soxta qovurg`alar bo`lib, ular bir-biri bilan birikib qovurg`alarning 7 chi 
jufti tog`ayiga birikadi. 11-12 chi qovurg`alar oldingi tomondan to`sh suyagiga 
birikmay qorin muskullari orasida joylashadi. Ularning suyaklanishi embrionning 
5-8 haftasidan boshlanib 20 yoshga borib to`xtaydi. To`sh suyagi 3 qismdan: 
yuqori dasta, o`rta tana, pastki qilichsimon o`simtadan iborat. Bu suyaklar yosh 
bolalarda alohida bo`lib, 20-25 yoshda ular bir-biri bilan birikib yaxlit to`sh 
suyagiga aylanadi.
Ko`krak qafasining shakli bolaning yoshi ortishi bilan o`zgarib turadi. 
Bolaning bir yoshida ko`krak qafasi qonus shaklida bo`ladi. Bolaning 12-13 
yoshlarida uning shakli katta odamnikiga o`xshash bo`ladi. Ko`krak qafasining 
jinsiy farqi 15 yoshdan boshlanadi. Nafas olganda o`g`il bolalarda ko`krak 
qafasidagi pastki qovirg`alar qiz bolalarda esa yuqorigi qovirg`alar ko`tariladi. 
Ko`krak qafasining aylanasida ham jinsiy farq seziladi. 3 yoshdan 10 yoshgacha 
ko`krak qafasining aylanasi 1 yilda 1-2 sm., jinsiy voyaga etish davrida esa 11 
yoshdan boshlab, 2-5 sm. ga ortadi. Jinsiy voyaga etish davrida yoz va kuz 
oylarida ko`krak qafasining aylanasi tez o`sadi. Uning rivojlanishi skelet 
muskullariga ham bog`liq. Suzish, qayiq haydash yaxshi ta'sir ko`rsatadi. Bolani 
partaga noto`g`ri o`tkazish, partaga ko`kragini tirab o`tirish natijasida ko`krak 

---

9 
qafasi deformatsiyalanadi. Bundan tashqari turli raxit, o`pka shamollashi ham 
uning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko`rsatadi.
Qo`l skeleti. Qo`l suyaklari ikki qismga: elka kamari suyaklari va 
qo`lning erkin suyaklariga bo`linadi. qo`lning elka kamari suyaklariga kurak va 
o`mrov suyaklari kiradi. Erkin suyaklarga elka, bilak, panja suyaklari kiradi. 
Kurak, o`mrov, elka, bilak, tirsak suyaklarining suyakka aylanishi 20 – 25 
yoshgacha davom etadi. qo`l kaftining suyakka aylanishi 15-16 yoshgacha, 
barmoqlarning suyakka aylanishi 16-20 yoshgacha davom etadi. qo`l skletining 
yoshga qarab shakllanishida bolalarni mehnatga o`rgatishga va jismoniy mashqlar 
bajarishini e'tiborga olish kerak.