0 ‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatisiyalarini rivojlantirish vazirligi

15.7. 0 ‘zbekiston Respublikasi va xalqaro tashkilotlar
«‘rtasida aloqlar
0 ‘zbekiston va BMT. 0 ‘zbekiston Respublikasi 1992-yil 2-martda 
BMTga qabul qilindi va mamlakatimiz jahon hamjamiyatining teng 
huquqli a’zosi bo‘ldi. 0 ‘zbekiston BMTning bir qator ixtisoslashtirilgan 
muassasalari, jumladan Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi (XVF), 
Jahon savdo tashkiloti (JST), BMTning Yevropa bo‘yicha iqtisodiy 
komissiyasi (EIK), BMT savdo va rivojlanish bo‘yicha konferensiyasi 
guruhi kabilar bilan keng ko‘lamli hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ydi. 
Shuningdek, 0 ‘zbekiston Respublikasi BMT doirasidagi ixtisosiashgan 
muassasalar — Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Xalqaro mehnat 
tashkiloti, Xalqaro bolalar jamg‘armasi (YUN1SEF), Xalqaro Olimpiya 
qo‘mitasi, Xalqaro avtomobilchilar ittifoqi va boshqa tashkilotlarning 
ham a’zosi hisoblanadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil 
19-sentabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 
72-sessiyasida nutq so‘zladi. Unda bir qator masalalar, jumladan
2 0 3

---

BMTning Yoshlar huquqlari to‘g ‘risidagi xalqaro konvensiyasini ishiab 
chiqish va Bosh Assambleyaning “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb 
nomiangan maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish, Markaziy Osiyoda suv 
resurslaridan oqilona foydalanish, Orol dengizi qurishi muammosi, 
qo‘shni mamlakatlar bilan yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini 
mustahkamlash masalalari, Afg‘onistonda tinchlikka erishishning 
ma’rifi у yo‘llari masalalariga alohida to‘xta!di.
0 ‘zbekistonning BMT homiyligidagi ta’lim, fan va madaniyat 
bilan shug‘ul!anuvchi xalqaro tashkilot - YUNESKO bilan aloqalari 
tobora mustahkamlanib bormoqda. 1993-yil 29-oktabrda YUNESKO 
ning Pafijdagi qarorgohida 0 ‘zbekistonni YUNESKOga a’zolikka qabul 
qilish marosimi bo‘ldi. 0 ‘sha kuni Ulug‘bek tavalludining 600 yilligini 
nishonlash YUNESKO dasturiga kiritildi. 1994-yil oktabrida Parijda 
Ulug‘bek haftaligi tantana bilan o‘tdi. Xiva va Buxoro YUNESKOning 
jahon madaniy qadriyatlar ro‘yxatiga kiritildi. Bu ro‘yxatda 411 ta 
obyekt bor. YUNESKO qaroriga binoan Samarqandda Markaziy Osiyo 
tadqiqotlari xalqaro instituti tashkil etildi. YUNESKO Bosh direktori 
Federiko Mayorning O‘zbekistondagi rasmiy tashrifi chog'ida, 1995-yil 
iyul oyida mazkur institut ochildi.
YUNESKO buyuk bobokalonimiz Amir Temur tavalludining 660 
yilligini xalqaro miqyosda nishoniashga qaror qildi va 1996-yil oktabrda 
Parijda Amir Temurga bag‘ishlangan bir haftalik xalqaro anjuman bo‘lib 
o‘tdi. Amir Temur tavallud topgan Shahrisabz shahri YUNESKOning 
madaniy 
qadriyatlar 
ro‘yxatiga 
kiritildi. 
1997-yilda 
jahon 
madaniyatining 
durdonalaridan 
hisoblangan 
Buxoro 
va 
Xiva 
shaharlarining 2500 yillik muborak sanalari Parijda keng nishonlandi, 
xalqaro anjuman va ko‘rgazmalar o‘tkazildi. Keyingi yillarda bu 
hamkorlik doirasi yanada kengayib bordi. Jumladan, YUNESKO 
xalqimizning Shashmaqom, Katta Ashula, Navro‘z kabi ko‘pgina ming 
yillik qadriyatlarini saqlab qolish va targ‘ib etishda keng ko‘lamli ish 
olib bormoqda.
Shanxay Hamkorlik Tashkiloti - submintaqaviy xalqaro tashkilot 
bo‘lib, Yevroosiyo hududining 61% ni egallaydi. ShHTning rasmiy tili 
rus va xitoy tashkilotning gerbi joylashgan. Tashkilotning shtab -
kvartirasi Pekinda joylashgan. 1996-yil Shanxayda Xitoy, Rossiya, 
Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikiston davlat rahbarlarining sammitida 
chegara 
hududlari 
bo‘yicha 
harbiy 
sohada 
o‘zaro 
ishonchni 
mustahkamlash bilan bog‘liq shartnoma (1996-yil 26-aprel) imzolanishi 
natijasida “Shanxay beshligi” vujudga kelgan edi. 1997—1999-yillarda
2 0 4

---

Moskva, Almati, Bishkekda bo‘lib o‘tgan sammitlarda «Shanxay 
beshligi»ning holati yanada mustahkamlanib, o‘zaro ishonch va 
hamkorlik munosabatlari yangi bosqichga ko'tarildi.
2000-yil Dushanbeda O'zbekiston Respublikasi birinchi marta 
kuzatuvchi sifatida ishtirok etdi. 2001-yilda Xitoyda navbatdagi 
Shanxay sammiti bo‘ldi. Unda 0 ‘zbekiston Respublikasi delegatsiyasi 
ishtirok etib, O'zbekistonning “Shanxay forumi”ga to‘la huquqli a’zo 
bo'lishi to‘g‘risida»gi Bayonotni imzoladi. O'zbekistonning “Shanxay 
forumi”ga kirishi munosabati bilan uning nomi “Shanxay Hamkorlik 
Tashkiloti - ShHT”, deb o'zgartirildi. Sammit yakunida “ShHTni tuzish 
to‘g‘risida”gi dekiaratsiya hamda “Terrorchilik, ayrimachilik va 
ekstremizrnga qarshi kurash to'g'risida Shanxay konvensiyasi” 
imzolandi.
2002-yil ShHTga a’zo mamlakatlar rahbarlarining navbatdagi 
Sankt-Peterburg sammitida uchta hujjat: ShHTga a’zo davlatlar 
rahbarlarining deklaratsiyasi, ShHT Xartiyasi, ShHTga a’zo davlatlar 
o'rtasida Mintaqaviy antiterror tuzilmasi (MATT) haqidagi Bitim 
imzolangan. 2003-yil Moskvada bo‘lib o'tgan sammitda ShHT oliy 
organlari haqidagi Nizomlar tasdiqlandi va tashkilotning gerbi, bayrog'i 
qabul qilinadi. 2003-yil ShHTning Pekin sammitida “ShHTga a’zo 
davlatlarning 20 yilga moTjallangan savdo-iqtisodiy hamkorlik dasturi” 
qabul qilindi.
2004-yil 
ShHTning 
Toshkent 
sammitida 
savdo-iqtisodiy 
hamkorlikni rivojlantirish masalasiga alohida e’tibor berildi. 2005-yil 
mamlakat rahbarlari kengashib, uchta Osiyo mamlakati Hindiston, Eron 
va Pokistonga kuzatuvchi maqomi berilishi to‘g‘risida qaror qabul 
qilindi. Tashkilot geografik jihatdan kengaydi va bu ShHTning xalqaro 
mavqeyini yanada yuksaltirdi. Bundan tashqari Afg'oniston va 
Mo‘g‘uliston mamlakatlari ham kuzatuvchi maqomiga ega bo'lishdi, 
Turkiya esa muloqot bo'yicha sherikka aylandi. Tashkilotning 2016- 
yilgi Toshkent sammitida Hindiston va Pokistonning ShHTga a‘zo 
davlat 
maqomini 
olish 
yo'lidagi 
majburiyatlari 
to‘g‘risidagi 
memorandumlar imzolandi hamda 2017-yil Ostonadagi sammitda 
Hindiston va Pokiston tashkilotga a‘zo sifatida qabul qilindi.
2017-yilning iyun oyida tashkilotga a‘zo davlat rahbarlarining 
Ostonada bo'lgan sammitida O'zbekiston Prezidenti Sh.Mirziyoyev nutq 
so'zlab, unda sammit ishtirokchilari e’tiborini Afg'onistondagi vaziyatni 
yaxshilash, yoshlarni turli yot g'oyalardan asrash, ularning zamonaviy
2 0 5

---

taTim-tarbiya olishi, komil inson bo‘lib voyaga yetishida davlatlararo 
hamkorlikka qaratdi.
2018- 
yilning novabr oyida 0 ‘zbekiston Xalqaro migratsiya 
tashkilotining to'laqonli a’zosiga aylandi, Xalqaro mehnat tashkiloti 
bilan muvaffaqiyatli hamkorlik yo‘lga qo‘yildi. 2018-yil 23-24-noyabr 
kunlari Samarqandda Inson huquqlari himoyasi bilan shug‘ulianuvchi 
deyarli barcha nufuzli xalqaro tashkilotlar ishtirokida bo‘lib o‘tgan Inson 
huquqlari bo'yicha birinchi Osiyo forumi xalqaro maydonda katta ijobiy 
qiziqish uyg‘otdi.
2019- 
yil 2-noyabrda Toshkent shahrida ShHTga a’zo davlatlar 
Hukumat rahbarlari kengashining o‘n sakkizinchi rnajlisi bo‘lib o‘tdi. 
Hukumat rahbarlari ShHTga a’zo davlatlar ishbilarmon doiralarining 
yuqori texnologiyalari va innovatsion qo’shma ishlab chiqarishlami 
tashkil etish, iqtisodiyotning turli tarmoqiarida loyihalarni amalga 
oshirish, ko‘rgazma-yarmarka faoliyati va multimodal trahsport- 
logistika 
komplekslarini 
rivojlantirishga 
qaratilgan 
amaliy 
tashabbuslarining muhim ahamiyatga ega ekaniga alohida e’tibor 
qaratdi. Hukumat rahbarlari ShHTga a’zo davlatlarning ko‘p tomonlama 
savdo-iqtisodiy hamkorlik dasturi ijrosinii ko‘rib chiqdilar va yangi 
dasturni ma’qulladilar. Tadbirdajami 14 ta hujjat imzolandi.
2020- 
yil 1-yanvardan boshlab MDHning Ashxabod sammiti 
qaroriga binoan Hamdo’stlikka raislik O’zbekistonga o‘tdi.
MDH doirasidagi hamkorlikning istiqbolli yo’nalishlari va 
0 ‘zbekiston raisligining ustuvor yo’nalishlari Shavkat Mirziyoyevning 
11-oktabr kuni Ashxabod shahrida bo‘lib o‘tgan Hamdo’stlik Davlat 
rahbarlari kengashining majlisidagi nutqida bayon etilgan.
Davlatimiz rahbari o‘z nutqida ko‘p tomonlama hamkorlikni, 
avvalambor, savdo-iqtisodiy aloqalami rivojlantirish, turli sohalardagi 
qo‘shma loyihalarni ilgari surish, transport-logistika va tranzit 
salohiyatini ochish, xavfsizlikni mustahkamlash, madaniy-gumanitar 
almashinuvni faollashtirish sohalarida kengayish zarurligini ta’kidladi.
Mamlakatimiz bir vaqtning o‘zida Davlat rahbarlari kengashiga, 
Hukumat rahbarlari kengashiga, Tashqi ishlar vazirlari kengashiga, 
Iqtisodiy 
kengashga, 
a’zo 
davlatlarning 
Ustav 
va 
boshqa 
hamdo’stlikdagi doimiy vakolatli vakillariga, iqtisodiy kengash 
huzuridagi iqtisodiy ishlar bo’yicha komissiyaga raislik qiladi.
Raislik doirasida turli darajadagi va formatdagi 70 ga yaqin 
tadbirlarni o‘tkazish rejalashtirilgan. Raislik davomida 0 ‘zbekiston ko‘p
206-

---

tomonlama hamkorlikni yanada rivojlantirishga yo‘na!tiriladigan 10 dan 
ortiq konseptual hujjatni tayyorlash va qabul qilishni rejalashtirmoqda.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Iqtisodiy islohotlaming nazariy - hududiy asoslari nimalarda 
tushunasiz?
2. Iqtisodiy islohotlaming bosqichlari.nin tushuntarib bering.
3. Mustaqillik yillarida 0 ‘zbekistonda qanday ma’naviy-ma’rlKy 
ishlar amalga oshirildi?
4. 
Hozirgi davrda ma’naviy-ma’rifiy ishlar sohasi qanday 
rivojlanmoqda?
5. O‘zbekistonning MDH davlatlari bilan munosabati qanday? 
'
6. 0 ‘zbekiston qaysi xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lgan?
7. 0 ‘zbekiston chet davlatlari bilan qanday hamkorlik qilmoqda?
8. Mustaqillik yillarida kommunikasiya texnologiyalari rivojlanishi 
qaysi yo‘na!ishlarda amalga oshirilmoqda?
2 0 7

---

GLOSSARIY
■ A
- Abbosiylar (ar.) - Arab xalifalari sulolasi bo‘lib (750-1258), bu 
sulolaga Muhammad Payg‘ambarning amakivachchasi Abu-ul Abbos 
as-Saffoh (750-754) asos solgan.
- Absolyutizm (lot.) - shartsiz, cheklanmagan, to‘la: mutloq yakka 
hokimlik, cheklanmagan hukmdorlik. Davlat boshqaruv shakli oliy 
hokimlikningbirshaxs (podsho, xon, amir, qirol) qo‘lida bo'lishi. 
-A bsolyut monarxiya (yun.) - yakka hokimlik, zo‘ravonlik shaklidagi 
davlat boshqaruv shakli. Odatda, davlat boshida yagona bir shaxs turgan, 
uning hukmdorligi abadiy va vorisiy bo‘lgan.
- Aborigenlar (lot.) - ma’lum mamlakat yoki hududda qadimdan yashab 
kelgan tub aholi, xayvonlar, o‘simliklar.
-A b u (fors.) - ota ma’nosini bildiruvchi arabcha so‘z. Masalan, Abu 
Ali Alining otasi, Abu Odil - Odilning otasi va hok&zo.
- Avesto - diniy kitpbning nomi. Zardushtiylaming muqaddas kitobi.
- Avtoritarizm (lot.) - siyosiy hukmronlik qilishda o‘ta reaksion davlatlar. 
Masalan, Germaniya va Italiyadagi fashistik tartib, SSSR dagi kommunistlar 
rejimi.
- Admiral (ar.) - dengiz hukmdori degan ma’noda. Harbiy dengiz flotida 
Oliy qo‘mondonlik tartibidagi unvon (kontr-admiral, vitse-admiral, flot 
admirali).
- Ajam (ar.) - arablar o‘zlari bosib olgan hududlardagi boshqa 
xalqlami, jumladan, Yaqin va 0 ‘rta Sharq hamda 0 !rta Osiyo xalqlarini 
shunday ataganlar.
- Akobir (fors.) - 0 ‘rta Osiyo hududida o‘rta asrlarda yuqori martabali, 
davlatmand kishi, ulug‘ zotga nisbatan qo‘llanilgan atama.
- A m ir (ar.) - Islom dini qabul qilingunga qadar arablarda amir so‘zi 
qabila boshlig‘i, harbiy boshliq degan ma’nolarni bildirgan.
- Amr (ar.) - buyruq, hukm, farmon.
- Amlok yerlar - Markaziy Osiyoda o‘rta asrlarda paydo bolgan yerga 
egalikning bir shakli davlatga qarashli yerlar-amirlar, sultonlaryeri. 
-A lternativa (ff.) - bir-biriga mos kelmaydigan imkoniyatning biri. 
Hozirgi o‘zbek tilida muqobil degan ibora ham shu ma’noni beradi.
- Alayhissalom (ar.) - “unga salom” ma’nosini anglatadi. Musulmonlarda 
payg‘ambarlar nomiga qo‘shib aytiladigan so‘z.
2 0 8

---

-