0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

10-MAVZU.

SUG'URTA TASHKILOTLARINING TASHKILIY-IIUQUQIY

 

SHAKLLARI VA TUZILMASI

10.1.  Sug'urta sohasida davlat monopoliyasining tugatilishi

Sug'urta  sohasida  davlat  monopoliyasining  tugatilishi  1991  yil  noyabr  oyida 

"Mol-mulklami  davlat  taassarufidan"  chiqarish  va  xususiylashtirish  to'g'risida» 

qonunning  qabul  qilinishi  bilan  O'zbekiston  Respublikasida keng  miqyosda davlatga 

tegishli  bo'lgan  korxonalami  ijaraga  topshirish.  ulami  aksiyadorlik  jamiyatlariga 

aylantirish  jarayoni  boshlandi.  Iqtisodiy  islohotlar  kuchli  ijtimoiy  siyosatni 

uyg'unlashtirish orqali  bosqichma-bosqich amalga oshirildi.

Ma'lumki,  ilgari  hamma  korxonalar  davlatning  ixtiyorida  bo'lganligi  tufayli, 

ulami  har xil  noxush  hodisalardan  sug'urta qilishga ehtivoj  bo'lmagan.  Sababi.  ushbu 

korxonalarga  sug'urta  hodisalari  natijasida  zarar  yetkazilsa.  bu  zararlar  davlat 

mablag'lari hisobidan bemalol qoplanaverar edi.

Ammo, yuqorida ta'kidlaganimizdek.  mol-mulklami  davlat  ixtiyoridan chiqarish 

va xususiylashtirish  natijasida  sektorda o'n minglab korxonalami  paydo  bo'Iishi,  o'z- 

o'zidan  sug'urta  xizmatlariga  bo'lgan  talabni  sezilarli  ravishda  oshirdi.  Negaki. 

ilgarigi  tajribadan  farqli  o'laroq.  nodavlat  sektordagi  korxonalar  stixiyali  hodisalar 

tufayli  zarar  ko'rganda,  bu  zararlar  davlat  byudjeti  mablag'lari  hisobidan 

qoplanmaydi.

Yuqorida  bayon  etilganlarga  qo'shimcha  ravishda  ta’kidlash  lozimki.  amalga 

oshirilgan  iqtisodiy  islohotlar  sug'urta  tizimini  tubdan  o'zgartirib  yubordi.  Davlat 

sug'urta  tashkilotlariga  raqobatbardosh  xususiy  sektorda  mustaqil  sug'urta 

kompaniyalari  vujudga  kela  boshladi.  Bu  shubhasiz,  ulaming  faolivatini  tartibga 

soladigan rnaxsus qonun qabul qilishni talab etdi.

1993  yilning  6  mayida  O'zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashi  (hozirgi  Oliy 

Majlis)  «Sug‘urta  to‘g'risida»  qonun  qabul  qildi.  Ushbu  qonun  sug'urtani 

rivojlantirishning, 

sug'urta 

bozorini 

shakllantirishning 

huquqiy 

asoslarini, 

respublikani  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishda  sug'urtaning  mavqei  va  o'mini 

belgilab  beradi,  fuqarolar  va  yuridik  shaxslaming  sug'urta  xizmatlariga  bo'lgan 

talablari  to'liqroq  qondirilishini  kafolatlaydi,  sug'urta  munosabatlari  barcha 

ishtirokchilarining  manfaatlari  himoya  qilinishi  va  majburiyatlariga  rioya  etilishini 

ta’minlaydi.

Shunisi 

diqqatga 

sazovorki, 

mazkur 

qonunda 

davlat 

sug'urtasining 

monopoliyasiga  barham  berildi.  Boshqacha  so'z  bilan  ifodalaganda,  davlat  sug'urta 

tashkilotlari va nodavlat sug'urta tashkilotlari uchun teng sharoitlar yaratildi.

Sug'urta  tashkilotlari  va  rnaxsus  vakolatli  davlat  organi  o'rtasida  paydo 

bo'ladigan  fuqarolik-huquqiy  munosabatlar qonun  hujjatlari  asosida tartibga solinadi.

107

---

Maxsus  vakolatli  organning  sug’urta  tashkilotlariga  nisbatan  paydo  boiadigan 

fuqarolik-huquqiy  munosabatlari  O'zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik  kodeksi  va 

«Sug'urta  faoliyati»  to'g'risidagi  Qonunda o'z aksini  topgan.  Maxsus vakolatli  davlat 

organi  qonunda  belgilangan  tartibda  sug‘urta  tashkilotlarining  faolivatini  nazorat  ctib 

boradi.  Zarurivat  bodganda  esa,  sug‘urtalanuvchilarning  manfaatini  himoya  ctish 

maqsadida  undan  sug‘urta  faolivatini  amalga  oshirish  huquqini  beruvchi  litsenziyani 

chaqirib olish  huquqiga ega.

Sug'urtani  huquqiy  tartibga  solish  davlat  tomonidan  sug'urta  munosabati 

qatnashchilarining  xatti-harakatini  huquqiy  nonnalar  vositasida  amalga  oshiriladi. 

Jismoniy  va  yuridik  shaxslaming  mulkiy  huquqlarini  bar  xil  oldindan  ko'rib 

bodmaydigan  sug'urtaviy  himoya  qilish  uchun  ko’pchiiik  shaxslar tomonidan  tashkil 

etiladigan  maxsus  fond  hisobidan  amalga  oshiriladigan  sug'urta  faoliyati  jarayonida 

paydo  bodadigan  ijtimoiy  munosabatlar  mavjud.  Ushbu  munosabatlami  tartibga 

soladigan  nonnalar yigdndisiga sug'urta huquqi deyiladi.