0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Oltin  topm agin-u  о ‘rgangin  hunar,
 
H unaring  oldida  x a sd ir  oltin-zar.
(A.  Jo m iy).
Q uyoshliq  istasang  k a sb i  k a m o l  et,
 
K am ol  gar  kasb  etarsan  bem alol  et.
(A.  N avo iy ).
Shuning  uchun  kishi  h un ar  ziynati  bilan  b e z a n m o g i  lo­
zim.  Hunarsiz  kishi  q u m q   savlatdir.  Q u m q   savlat  qotib  tu r­
gan  suratga  o ‘xshaydi.  Surat  od am g a  o ‘xshasa-da,  jonsiz
K a s b - h u n a r
e g a lla s h
0 ‘quvchilarni  h u n a r o ‘rganishga 
rag‘batlantirish  uc h u n   turli  vosita- 
lardan  foydalanish  zarur.  Zero,  in-
167

---

b o ‘ladi,  daraxt  ham   mevasiz  b o ‘lsa,  qadr  topmaydi.  Qalam 
garchi  c h o ‘p  b o ‘lsa-da,  ilm -u  hunarni  oshkor  qilgani  uchun 
azizdir.  Oyna  esa  g o‘zallar  yuzini  ko ‘rsatgani  tufayli  q o ‘lda 
yuradi.
Bir  rivoyat:  aytishlaricha,  G ushtasb  Qustantaniya  shahri- 
ga  kelib  qolibdi.  U ning  yonida  biror  tiyin  h a m   y o ‘q  edi. 
Yeyishga  biror  narsa  topolmay,  och  qoldi.  Birovdan  so‘ray 
desa,  izzat-nafsi  yo ‘l  q o ‘ymas  edi.  Xuddi  shu  tobda  uning 
yodiga  yoshligi  tushdi.  U  bolalik  paytida  maktabga  borarkan, 
yo‘l chetida joylashgan temirchi  d o ‘koni  oldida biroz t o ‘xtab, 
temirchilaming  pichoq va bolta  yasashlarini  tom osha  qilar va 
uning  siridan  birm uncha  voqif b o ‘lib  qolgan  edi.
G u sh tasb   k o ‘p  o ‘ylab  o ‘tirm ay,  te m irc h ila r oldiga bordi 
va  ularga  dedi:
—  Ey,  b iro d a rla r,  m e n   h a m   te m irc h ilik   siridan  a n c h a  
x a b a rd o rm a n ,  m e n i  h a m   o ^ la r in g iz g a   sherik  qilib  olsala- 
ringiz.  T em irchilar  rozi b o ‘lishdi.  G ush tasb bir  n e cha  m ud - 
d a t  ishlab,  pul  y ig ‘di.  S o ‘ng  v a ta n ig a   q a y tib  b o rd i.  U 
m a rtabaga  erishgan  paytida  b a rc h a   y o s h -u   qa rin i  kasb- 
h u n a r   o ‘rganishga  d a ’vat  etdi.  Bolalarga  k u n n in g   a w a l i -  
da  o ‘qib,  ikkinchi  qismida  h u n a r o ‘rganishga  farm o n   berdi.
Demak,  eng halol va yoqimli yeyish va kiyish  hunarlardan 
hosil bo ‘ladi.  H unar — yashirin xazina.  Kuni kelib,  kishi dunyo 
tasodiflari  tufayli  m o l-m ulkdan  ajralsa  ham ,  hu n a rd a n   hech 
qachon  ajralmaydi.  H u n a r  doimiy  h am ro h,  madadkordir.
0 ‘zbek  xalqining  h u n a rm a n d c h ilik   tarixi  qadim iydir. 
Y ern in g  ust  va  tu p ro q   osti  qism i  ulkan   b ir  m uzey.  Sa- 
m a r q a n d ,  B u x o ro ,  X iva,  T e r m i z ,  T o s h k e n t,  F a r g ‘o n a  
vodiysi  va  b osh qa  joylardagi  h a r   bir  tarixiy  o b id a   milliy 
h u n a rm a n d c h ilik n in g   yuksak  n a m u n asid ir.
M ilo dn in g  boshlarida  va  IX —X  asrlarda  T u ro n d a   h u ­
n a rm a n d ch ilik   ja d al  rivojlandi.  M e ’m orlik da  g ‘isht  qadab 
naqsh solish yuksak darajada taraqqiy etdi.  Binolarning ichki 
tom on lariga  gan ch ,  yog‘o c h   o ‘ym akorligini  q o ‘llash  yuk ­
sak  rivoj  topdi.  Ayniqsa,  m aqbaralarning   p eshtoqlari,  d e- 
vor  va  ravoqlari  g a n ch   naqsh lar  bilan  ju d a   nafis  bezatildi.
T e m u r iy la r   d avrig a  kelib  s h a h a r s o z lik   y a n a d a   rivoj 
to p d i.  Tosh  va  g ‘isht  y o ‘llar,  keng  rav on   k o ‘c h alar,  b ir-
168

---

b irid a n   m a h o b a tli  b in o la r  b a rp o   etildi.  S a m a rq a n d n in g  
R e g isto n   m a y d o n id a g i  U l u g ‘bek,  S h e r d o r   va  T illak o ri 
m a d ra sa la ri,  S h o h i  Z i n d a   va  G o ‘ri  A m ir  m a q b a ra la ri, 
B ibixonim   m asjidi,  B uxorodagi  Ism oil  S o m o n iy   m a q b a - 
rasi,  T o sh k e n td ag i  K o ‘kald osh  m adrasasi,  Shahrisabzdagi 
O qsaroy va  boshqalar bugungi  ku n d a   du nyoga  m ashhurdir.
Temuriylar davrida xalq  hunarmandchiligi jud a  rivoj  to p ­
di.  T e m u rn in g   am ri  bilan  turli  m a m la k a tla rd a n   ustalar, 
m e ’m orlar  olib  kelinib,  ajoyib  takrorlanm as  binolar  qurildi.
O d a m n in g   bark am o l  va  badavlat  b o ‘lishi  u c h u n   kasb-u 
h u n a r d a n   q im m a tro q   m a to   y o ‘q  va  u lu g ‘lik  h a m d a   sao- 
d a t  o s m o n i  u c h u n   esa  q o b iliy a td a n   y o r q in r o q   y u ld u z  
y o ‘qdir.  H u n a r   suvi  bilan  su g ‘o rilm ag a n   kishi  hidsiz  va 
ra n g s iz   gu lg a  m o n a n d d i r .  B ilim   va  h a q iq a t  b o g ‘in in g  
b o g ^ o n l a r i   kasb -u   hu n a rsiz   kishilarni  ja m iy a tn in g   razil 
va  pastkash  kishilari  deb  hisoblaganlar.  K a sb -u   kam olsiz 
kishining  m u h a b b ati  h e c h  b ir dildan jo y  to p m a y d i  va  h e ch  
kim   kasbu  h u n a rsiz   kishiga  y o rd a m   q o ‘lini  c h o ‘zm aydi. 
H a y o t  m a z m u n in i  ilm   va  h u n a r d a   deb  bilgan  in s o n la r 
u c h u n   saodat  xazinasin in g  kaliti  d o im o   m uyassardir.
X V I I I —X IX   a srlard a   B uxo ro,  Q o ‘q o n ,  F a rg ‘o n a   va 
b oshq a  jo y la rd a   y etuk  xalq  ustalari  yetishib  chiqdi.  M is- 
karlik,  naq qo shlik,  g a n c h k o rlik   va  b o sh q a   s a n ’at  turlari 
rivojlandi.  H u n a r m a n d la r   m a h a lla - m a h a lla   b o ‘lib  yashay 
boshladilar.  H a r  b ir  m a h allad a   u stalar  o ‘rtasida  raq ob at 
paydo  b o ‘ldi.  C h u n k i  kim ning  m ahsuloti  sifatli  b o ‘lsa,  xalq 
o ‘sh a n in g   ishlab  ch iq arg an   m a h su lo tin i  sotib  olgan.  S h u ­
ning  u c h u n   h a r   bir  usta  sifatli  m a h su lo t  tayyorlagan.
Q a d im d a   h u n a rm a n d la r o ‘z  kasbining sir-asrorini  yozib 
qo ld irm ag a n la r.  U ni  faqat  shog irdlar  bilgan.  S ho gird lar 
u sta   b o ‘lg a n la rid a n   s o ‘ng,  u la r  h a m   o ‘z larig a   q a ra sh li 
shogirdlarga  o ‘rgatganlar.  S h u n d a y   qilib  h u n a r m a n d c h i ­
lik  a n ’a n a   tariq asid a  rivojlanib  kelgan.
H u n a r m a n d la r   shogirdlik ka  o ‘z  b olasini  yoki  q a rin - 
d o s h -u ru g ‘larning  bolalarid an   olganlar.  Shogirdlikka  b ola- 
lar  7—8  y o s h d a n   olinib,  10— 12  yil  h u n a r   o ‘rganganlar. 
U stoz  shogirdlari  bilan  k u n d u z i  ishlagan.  K e c h q u ru n   esa 
u s to z   ra h b a rlig id a   x a t-s a v o d   c h iq a rilg a n .  U s to z la r  h a r
169

---

to m o n la m a  yaxshi  bilimga  ega  b o ‘lganlar.  U stoz  shogirdga 
q a ttiq q o ‘l  va  ta la b c h a n   b o ‘lgan.  Kasb  o ‘rgatish  tek in   olib 
borilgan.  H u n a r   o ‘rganish  u c h u n   s a b r -to q a t  va  n o z ik   did 
talab  etilgan.  U sta la r  sho gird lar  u c h u n   m axsus  o d o b   ta - 
la b la rin i  ish la b   c h iq q a n l a r .  M a s a la n ,  u la r   s h o g ir d d a n  
pokizalikni,  ish  vaqtid a  c h a lg ‘im aslikni,  egri  va  n o m a ’qul 
ishlarga  yaqin  y o ‘lam aslikni,  u sto z   ruxsatisiz  b iro r  ishga 
q o ‘l  u rm a s lik n i  q a t ’iy  ta la b   q ilganlar.  U sta   sho girdiga 
h u n a r   sirini  o ‘rg atishidan  ta sh qari,  u y -y u m u s h   ishlarini 
bajarishga  h a m   tayyorlab  borgan.
Shog ird   h u n a r n i  p u x ta   e g allag a n d an   s o ‘ng  u n g a   oq 
fo tih a   berilgan.  M a r o s im d a   ustozga  shog ird   b o s h -o y o q  
sarp o  i n ’o m   etgan.  U stala rin in g   kattasi,  u stak a lo n   usta 
n o m i n i   o la y o tg a n   s h o g ir d n in g   b o s h ig a   salla   o ‘ra g a n . 
C h o p o n   kiyg‘izib,  beliga  qiyiqcha  b o g i a g a n   va  unga  arra 
h a m d a   te sh a   qistirib  q o ‘yilgan.  S h u n d a n   s o ‘ng  shogirdni 
ustalar  va  d o ‘stlari  tabriklaganlar.  Keyin  katta  usta  das- 
tu rx o n d a n   y opgan  n o n   olib  shogirdga  berg an   va  uni  d u o  
qilgan.  S h u n d a n   s o ‘ng  u sta  m ustaqil  ish  boshlagan.
H a r  b ir  davrda  k a sb -h u n a r ju d a   h a m   u lu g ia n g a n .  Xalq 
d o n ish m a n d larid an   biri:  «Ey  farzand,  agar  oqil  va  d o n o  
b o ‘lay desang,  h u n a rm a n d  b o ‘lishni  o ‘yla.  H unarm andchilik 
sab a b id a n   izzat  va  h u rm a tg a   e ris h a s a n ,  a gar  h u n a r d a n  
bebah ra  b o is a n g ,  q u m q   soyasiz  daraxtga  o ‘xshab  qolasan. 
Ey  farzand,  aqlli,  farosatli  va  ilm -u  hunarli  kishilar  bilan 
d o ‘st  b o i ,   hunarsiz  kishida  xosiyat  b o ‘lmaydi.  M eh n a td a n , 
ilm - h u n a r  o ‘rganishdan  uzo q lash m a » ,— deydi.
A x lo q s h u n o s   o lim   M ajid   H a v o fiy   h u n a r m a n d c h i l i k  
t o ‘g ‘ris id a   s h u n d a y   d e y d i:  «K asb  va  h u n a r m a n d l a r n i  
e ’zozla.  H u n a rm a n d c h ilik k a   ruju  q o ‘ygan  xalqning  h u r- 
m a t  va  e ’tibori  oshadi».  J u d a   k o ‘p  u lu g ‘lar  h u n a r m a n d  
b o ‘lganlar,  ju m la d a n ,  p ayg‘a m b a r   hazrati  D o vu d  alayh is­
salom   —  te m irc h i,  F o ro b iy   —  b o g ‘b o n ,  Sakkokiy  —  pi- 
c h o q c h i,  Zavqiy  —  m a h s id o ‘z  b o ‘lgan.  Xoja  B ah o u d d in  
N a q s h b a n d   m iskarlik  bilan  tirikchilik  qilgan.  R u s  olimi 
M end eleyev   —  ajoyib  c h a m a d o n c h i  b o ‘lgan.
Hozirgi  davrda yer yuzida  500  mingdan  ortiq  kasb b o 6lib, 
barchasi odam lar uchun xizmat  qiladi.  Yoshlar shu hunardan
170

---

bir  nechtasini  o ‘rganib,  el-yurt  oldida  o ‘z  kasbining  ustasi 
b o ‘Isa,  ularning  rizqi  b utun   b o ‘ladi.  O ta-bobolarim iz  «bir 
yigitga  yetmish  h u n a r  oz»  deb  bejiz  aytmaganlar.  C hunki 
hunarm andning el  oldida o b ro ‘si  baland,  iqtisodi yaxshi.  Usta 
Shirin  M urodov,  Mirvohid  U sm onov,  M o ‘m in  Sultonov  va 
boshqalam i  xalqimiz  ardoqlaydi.
U la rn in g   shogirdlari  bugu n  u lug ‘  a n ’a n a n i  d av om   et- 
tirm o q d a la r.  Buyuk  N av o iy   « F a rh o d   va  Shirin»  d o sto n i- 
da:  « H u n a rn i  asrab o n   n e tg u m d ir,  oxir.  Olib  tu p ro q q a m u  
ketg u m d ir,  oxir»,  —  deb  bejiz  aytm agan.
M u staq illikd an   keyin  yoshlarga  k a s b - h u n a r  o ‘rgatish 
jiddiy  masala  sifatida  kun   tartibiga  q o ‘yildi.  C h u n k i  s h o ‘ro 
davrida  bu   ishga  panja  orasid an   qaraldi,  rus  b o ‘lm agan 
xalqlarning  m entaliteti  hisobga  olinm adi.  N atijada,  bola- 
larimiz  hunarsiz  qoldi.  Bu  nuq sonlarni  y o ‘qotish,  «K adr­
lar  ta y y o rla sh   m illiy  d a stu ri» d a   be lg ila n g an   vazifalarni 
r o ‘y o b g a   c h i q a r i s h   m a q s a d i d a   1 9 9 8 - y il  2 4 - f e v r a l d a  
0 ‘z b e k i s t o n   R e s p u b l i k a s i   V a z i r l a r   M a h k a m a s i n i n g  
«Akademik  litseylar  va  k a sb -h u n a r  kollejlarini  tashkil  etish 
va  u la rn in g   faoliyati  t o ‘g ‘risida»gi  Q arori  qabu l  qilindi. 
Vazirlar  M ahkam asining  « 0 ‘zbekiston  Respublikasida  o ‘rta 
maxsus,  k a sb -h u n a r  t a ’limini  tashkil  etish  ch ora-tadb irlari 
t o ‘g ‘risida»gi  Q aroriga  m uvofiq  1998-yilda  a k ad em ik  lit­
seylar va kasb-h un ar kollejlari tajriba tariqasida tashkil  etildi.
A na  shu  o ‘tgan  davr  m o b a y n id a ,  « K adrlar  tayyorlash 
milliy  dasturi»ga  m uvofiq,  40  m in g d a n   ortiq   o ‘quvchiga 
m o ‘ljallangan  54  ta  a k ad e m ik   litsey,  650  m in g d a n   ortiq 
o ‘quvchiga  m o ‘ljallangan  1000  ga  yaqin  k a s b - h u n a r kolleji 
ishga  tushirildi.
U m u m i y   o ‘r ta ,   o ‘rta   m a x s u s ,  k a s b - h u n a r   t a ’lim i 
9 + 3 = 1 2   ta rzid a  yoki  shu  asosda  faoliyatini  b o s h lam o q d a. 
K a s b - h u n a r   ko llejlarida  fu n d a m e n ta l  u m u m t a ’lim   ta y - 
yorgarligi  b ilan   birgalikd a,  o ‘q u v c h ila r  te k in g a   2 —3  ta 
zam o n a v iy   kasblarni  egallab,  u m u m k a sb iy   va  m axsus  so- 
halar b o ‘yicha  c h u q u r   nazariy  bilim lar bilan  q u ro lla n m o q - 
da.  H a r  ikkala:  a k ad e m ik   litsey  va  k a s b - h u n a r   kollejlarini 
b itiru v c h ila r  u c h u n   oliy  o ‘quv  y urtlariga  kirish  h u q u q i 
saqlanib  qoladi.
171

---

D e m a k ,  xulosa  qilib  sh u n i  aytish  m u m k in k i,  insoniy- 
lik n in g   e n g   m u h i m   s h a r tla r id a n   b iri,  bu  m a ’n a v iy   va 
m a ’rifiy  b ilim   olish  h a m d a   k a s b - h u n a r   egallash  b o ‘lib, 
yoshlarni  kom il  inson  qilib  tarbiyalash,  voyaga  yetkazishda 
m u h im   o m illa rd a n   hiso blanadi.  Z e ro ,  hozirgi  v a q td a   P r e ­
z i d e n t i m i z   y o s h l a r   t a ’l i m - t a r b i y a s i g a   k a tta   a h a m i y a t  
berayo tg an ligining  boisi  h a m   s h u n d a   k o ‘rinadi.
U m u m a n ,  m a ’n a v iy at-m a ’rifat  va  m ad aniy atning   asosiy 
b e lg ila rid a n   biri  —  sav o d x o n lik   h a m   ilm   b o ‘lib,  b u la r 
m a ’naviy  b oy ligim izning  p oy devori  hiso blanad i.  Hozirgi 
pa y td a   0 ‘zbek isto n  a h o lisining  99,06  foizi  savodli.
K ishilarga  bilim   berish  ja ra y o n in in g   k echish  q o n u n i-  
yatlarini  aniqlab  beruvchi  inson  faoliyati  turiga