0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Ta’lim  —
  m a ’lu m o tn i  m a ’lum   bir tartibd a  berish  va  uni 
olish jarayoni  sifatida  qaraladi.  Bu jaray on  bir qa to r m a ’rifiy 
usul va  uslublar orqali  amalga  oshiriladi.  T a ’lim  turlari  ko‘p: 
ax lo q -o d o b   t a ’limi;  tabiiy  bilim lar  b o ‘yicha  t a ’lim;  texnika 
t a ’limi;  kasb  t a ’limi;  a k adem ik   t a ’lim  va  boshqalar.
Tarbiya  —
  keng  qam rovli  tu s h u n c h a   b o ‘lib,  u n in g   u ch 
xil  ta lq in i  m avjud .  1.  B olani  b o q ib ,  voyaga  yetkazish.
2.  Parvarish,  qarov.  T arbiyalab   o ‘stirish.  3.  Kishi  olgan
163

---

bilim larini  a m aliy o td a   q o ‘llay  olishga  o ‘rganishi.  M asa - 
lan,  o d o b   va  axlo qq a  o ‘rganishni  axloqiy  tarbiya,  kasb- 
h u n a rg a   o ‘rg a n is h n i  kasb  ta rb iy a si,  sh a ria t  q o id a la rig a  
o ‘rgatish ni  shariat  tarbiyasi  va  h o k a z o   deyish  m u m k in . 
T a rb iy a   t a ’lim siz  a m a lg a   o s h m a y d i.  T a ’lim   b e r is h d a n  
m aqsad  u ning   k etid an  tarbiya  berishdir,  y a ’ni  t a ’lim  orqali 
egallangan  bilim larni  a m aliy o td a   q o ‘llay  o lishni  o ‘rgatish. 
T a ’lim  va  tarbiya  tu s h u n c h a la ri  o ‘zaro   uzviy  b o g ‘liqdir.
C h u q u r   bilim   olgan  va  yaxshi  tarbiya  k o ‘rgan  kom il 
i n s o n n i ,  k e la ja g im iz   e g a s in i  v o y a g a   y e tk a z is h   u c h u n  
« T a ’lim  t o ‘gTisida»gi  Q o n u n   va  « K ad rlar  tayyorlash  m il- 
liy  dasturi»  qabul  q ilin g a n d a n   s o ‘ng  resp ub likam iz  b u tu n  
t a ’lim   tiz im in i  t u b d a n   isloh  q ilis h n in g   a n iq   s tra te g ik  
yo ‘nalishlariga  ega  b o i d i .   1997-yil  6 -o k ta b rd a   0 ‘zbekiston 
P re z id e n tin in g   « T a’lim -tarb iy a   va  kadrlar  tayyorlash  t i ­
zim ini  tu b d a n   isloh  qilish,  bark am o l  avlodni  voyaga  yetk a­
zish  t o ‘g ‘risida»gi  F a rm o n i  bilan  bu  m asala  davlat  siyo- 
satining  u stuvo r  y o ‘nalishi  qilib  belgilandi.
M a z k u r  h u jja tla rd a   D a s tu r n i  u c h   b o s q ic h d a   a m alga 
oshirish  k o ‘z d a   tutildi.  B irinchi,  o ‘tish  davridagi  bosqich 
1997—2 0 0 1 -y illa r g a ,  y a ’ni  4 -y il  d a v o m id a   j o r i y   e tish  
m o ‘ljallandi.  Bu  b o sq ich d a   t a ’lim  faoliyatidagi  ilg‘o r  tajri- 
b a la r n i  sa q la b   q o lg a n   h o ld a   u n in g   riv o jla n is h i  u c h u n  
huquqiy,  ilm iy-m etodik,  m oliyaviy-m oddiy  sh art-sharoitlar 
yaratildi.  Bilim  olishga,  erkin  ta fa k k u r  qilishga  im ko niyat 
vujudga  keldi.
Ik k in c h i  b o s q ic h   2001 —20 0 5 -y illarg a   m o ‘lja llang an  
belgilovchi  b osq ich   b o ‘lib,  b u n d a   d a stu r  g ‘oyalari  va  qoi- 
dalari  Milliy  d a stu rni  keng  m iqyosda  to T iq   a m alga  o s h i­
rish,  m e h n a t  b o z o rin i  hisobga  olib,  ijtim oiy-iqtisodiy  sha- 
r o i t   n u q t a y i   n a z a r i d a n   z a r u r i y   o ‘z g a r t i s h l a r   b i l a n  
toT d iriladi.  D u n y o   stan d a rtlari  asosida  bilim   olish  va  e r ­
kin  fikrlash  rag lba tla n tirib   boriladi.
Bu  bosqich,  yu rtim izdagi  ijtim oiy-iq tisod iy   sh aro itn i 
hisobga  olib,  2 009-yilgacha  o ‘zgartirildi.  2009-yilga  borib
K u ch   bilim  
v a  ta f a k k u r d a
M ustaqillik  yillarida  m a m la k a - 
tim iz   ta ra q q iy o ti  u c h u n   ilm - fa n - 
ning  a h a m iy a ti  y a n ad a   ortdi.
164

---

b a rc h a   9 - s in f   b itiruvch ilari  a k a d e m ik   litseylar  va  kasb- 
h u n a r   kollejlari  bilan  q a m ra b   olinadi.
U c h i n c h i   b o s q ic h ,  2009  va  u n d a n   k eying i  yillarg a 
m o ija lla n g a n .  Bu  b o sqichd a  ushbu  so had a  erishilgan  tajri- 
b a la r  tahlil  etilib  va  u m um la sh tirilib ,  xulo salanad i  h a m d a  
ta jrib alar  asosida  takom illash tirilib,  k a d rla r  tayyorlash  ti- 
zim i  ijtim oiy -iq tisod iy   s h a r t-s h a ro itla r  negizida  uyg‘u n - 
lashtiriladi.  H a r b ir  inson  u c h u n   bilim   soh asid a ju d a   keng 
im k o n iy a tla r  yaratiladi.
«K adrlar tayyorlash  milliy  dasturi»da  t a ’lim  tizim larini, 
u n in g   m a z m u n in i  b o sh qarish   va  rivojlantirishni  t a ’m in - 
lashni  tu b d a n   isloh  qilish  y o ‘llari  k o ‘rsatiladi.  U m u m iy  
o ‘rta   va  o ‘rta  m axsus,  k a s b - h u n a r  t a ’limi  4 + 5 + 3   ta rk i- 
bida,  b o s h q a c h a   ay tg an d a ,  9 + 3 = 1 2   yil  qilib  belgilab  b e - 
rildi.  Bu  narsa  fuqarolarning t o ‘laqonli bilim  olishi  va biron 
kasbni  egallashi  u c h u n   yetarlidir.
« K ad rlar  tayyorlash  milliy  dasturi»n in g  asosiy  tarkibiy 
qismlari:  shaxs,  davlat  va ja m iy a t,  uzluksiz  t a ’lim ,  fan  va 
ishlab  ch iq arish   asosida  am alga  oshirilishi  k o ‘rsatib  b e - 
rildi.  Bu  n arsa  b u y u k   davlat  q u rish n in g   negizini  tashkil 
qiladi.
«K adrlar  tayyorlash  milliy  dastu ri» ning   hayotga  ta tb iq  
etilishi  pirovard  n a tija d a   b ilim d o n ,  erkin  h a m d a   h a r   to -  
m o n la m a   k a m o l  to p g a n   m a s ’uliyatli  shaxsni  sh ak llan ti- 
rish n i  t a ’m in   e ta d i.  « M illiy  d a s tu r n i  a m a lg a   o s h iris h , 
hayotga  ta tb iq   etish,  —  de g an   edi  P rez id e n tim iz ,  —  h e c h  
b ir   m u b o l a g ‘asiz,  s tra te g ik   m a q s a d la r im iz   —  fa ro v o n , 
q u d ra tli,  d e m o k ra tik   davlat,  erkin  fu qarolik ja m iy a ti  b a r- 
po  e tish n in g   asosi  b o ‘lm o g ‘i  zarur».
K a d rla r  tayyorlash  milliy  d a stu rin i  t o ‘laqonli  am alga 
o s h i r i s h   u c h u n   m a m l a k a t i m i z   P r e z i d e n t i   t o m o n i d a n  
«U m id» ,  « Iste’dod»,  «Ustoz» ja m g ‘a rm a larin i  tashkil  etish 
t o ‘g ‘risida  fa rm o n la r  chiqarildi.  Y oshlar  «K am olot»  ijti- 
m oiy  h a ra k ati  tashkil  etildi.
Natijada,  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»da  belgilan- 
gan  vazifalarning  am alga  oshirilishi  b a rk a m o l  shaxsni — 
insonni  va  shu  tariqa  ongli jam iyatning  shakllanishiga,  y a ’ni 
y a n g ic h a   o n g g a ,  ta f a k k u r g a   ega  b o ‘lgan  s h a x s la r n in g
165

---

ko ‘payishiga  va  bu,  o ‘z  navbatida,  ijobiy  m a ’nodagi  «port- 
lash  effekti»ning  sodir b o ‘lishiga  olib  keladi.  Islom  Karimov 
s o ‘zi  bilan  aytganda:  «Ta’limning yangi  modeli jam iyatim iz- 
ning  potensial  kuchlarini  r o ‘yobga  chiqarishda  ju d a   katta 
aham iyat  kasb  etadi.  H a r  qaysi  insonda  m uayyan  darajada 
intellektual  salohiyat  mavjud.  Agar shu  ichki  qu w a tn in g  to ‘liq 
yuzaga  chiqishi  uc h u n   zarur  b o ‘lgan  barcha  shart-sharoit 
yaratilsa,  tafakkur  h ar  xil  qotib  qolgan  eski  tu sh u n ch a   va 
aqidalardan  xalos  b o ‘ladi.  Va  h ar  qaysi  inson  Alloh  taolo 
ato etgan  noyob  qobiliyat va  iste’dodini,  a w a lo ,  o ‘zi  uchu n, 
oilasining,  millati va xalqining,  davlatining farovonligi,  baxt- 
saodati,  m anfaati  u ch u n   to ‘liq  baxshida  etsa,  bunday ja m i­
yat  shu  q adar  kuchli  taraqqiyotga  erishadiki,  uning  sur’at  va 
samarasini  hatto  ta s a w u r  qilish  ham   oson  emas.  Oldimizda 
turgan  buyuk  maqsadlarga  erishishda  jam iyatim izning  h ar 
bir  a ’zosi  q o ‘shadigan  hissa  shu  hisobdan  beqiyos  b o ‘lishi 
m uqarrar.  M en   «portlash  effekti»  deganda  aynan  shunday 
holatni  nazarda  tutm oqdam an».
D em ak,  h a r b ir  m a m la k atd a   m a ’rifatli  shaxsning,  xalq- 
ning, ja m iy a tn in g   m a ’naviyatini  shakllantirish,  kishilarning 
ong  va  tafakkurini  rivojlantirish  —  ularning  borliqqa,  h a ­
yotga  b o ‘lgan  m u n o sab a tin i  ijobiy  to m o n g a   y o ‘naltirish 
vositasidir.  Jam iyat  rivojlanib  bo ra r ekan,  hayot  davom   etar 
ekan,  ilm - m a ’rifatga  b o i g a n   ehtiyoj  kuchayib  boradi.  Shu 
sababli  «K uch  —  bilim  va  tafakkurda»  tam oyili  kelgusida 
ijtimoiy  h ayotning  barcha  jab halarini  q a m ra b   oladi.
M a ’rifat  ja h o la tn in g ,  xu ro fo tn in g   kush an dasi  ekanligi 
yaqin  ta rix d a n   m a ’lum.  Shu  sababli  P rez id e n t  Islom   K a ­
rim ov  t a ’kidlaganidek:  « Jaho latg a  m a ’rifat  b ilan   qarshi 
k u ra sh m o q   kerak».  Bilimli,  d o n o ,  ilmiga  a m al  qilgan  in- 
so n lar  johillik,  befarqlik,  yalqovlik  kabi  illatlardan   xalos 
b o ‘ladi,  tin m ay   m e h n a t  qiladi,  yaratadi  va  kishilar o ‘rtasida 
h u r m a t - e ’tib o r  q o z o n ad i.
S h a rq   xalqlari  q a d im d a n   tex nika  ta ra q q iy o tid a   k atta 
yutuqlarga  erishgan.  Lekin  X V II—X IX   asrlarda  G ‘arbning 
texnika taraqqiyoti  olg‘a  ketganligi  m unosabati  bilan  «sharq 
xalqlari, ju m la d a n ,  o ‘zbeklar texnika taraqqiyoti  yutuqlarini 
egallashga  moyil  emasligi  xususida  farazlar»  paydo  b o ‘ldi. 
S h o ‘ro  davrida  esa  bu   narsa  ataylab  kuchaytirildi.
166

---

0 ‘zbekistonda  faqat  yig‘uv  zavodlari  Ь а ф о   etilib,  d e- 
tallarni  yasash  m a rkazda  am alga  oshirildi.  Lekin  ximiya, 
astronom iya,  m exanika,  m e ’m orchilik,  h a tto   kemasozlik- 
ning  poydevori  S h arqda  q o ‘yilgani  m a ’lum.  0 ‘zbek  olim - 
lari  h a m   keyingi  yuz  yillikda ja h o n sh u m u l  kashfiyotlar qil- 
dilar.  0 ‘zbek yigiti  fazoga  uchdi.  Yuzlab  uchuvchilar,  tank- 
ch ilar  urush  yillarida  ja sorat  k o ‘rsatdilar.  M ustaqillikdan 
keyin  0 ‘z b e k is to n d a   a v to m o b ilso zlik ,  t o ‘q im a c h ilik   va 
boshqa  sohalarda  yangi  yo‘nalishlar paydo  b o i d i .   0 ‘zbeklar 
o ‘zlarining  texnikani  yarata  olishlarini  isbot  qildilar.
R espu blik am izd a  g ‘alla,  neft,  sam olyotsozlik,  qishloq 
x o ‘jaligi  m ashinasozligi,  qurilish  industriyasi,  y o is o z lik n i 
rivo jlantirishning   istiqbolli  rejalari  m avjud.  Q ish lo q   in- 
fratuzilm asini tu b d a n   o ‘zgartirish,  m aishiy xizm at,  axborot 
ta rm o q la rin i j a h o n   and o za la rig a   tenglash tirish   u c h u n  ju d a  
k o ‘p  ishlar  qilinishi  lozim.
son u ch u n  eng m uhim  narsalardan biri  h u n a r egallamoq.  H ar 
qanday narsaning mohiyatini anglash, jahondagi voqealaming 
yaxshi-yomon tom onini bilib olish,  o dam lam ing qadr-u qim- 
matini  t o ‘g‘ri  tushunish,  oilaning  farovon  yashashini  to ‘g ‘ri 
tashkil qilish, qisqasi,  har tom onlam a mukammal inson b o iis h  
uc h u n   ilm  va  h u n a r  o ‘rganish  zaruriy  ehtiyojdir.
H a r   k im n in g   zari  b o i m a s a - d a ,   a m m o   h u n a ri  b o i s a ,  
d u n y o d a   h e ch   b ir  qiyinchilik  c h ek m a y d i.  D o n o la r   deydi: