|
Esda tuting:
Y uksak m a ’naviyat — ja m iy a t ta ra q
q iy o tin in g asosi.
Islom K arim ov
M a ’n a v iy a t
« M a’naviyat» tu sh u n ch asi m az-
tu s h u n c h a s i t a ’rifi
m u n a n ju d a keng qam rovli. C h u n
ki bu tu sh u n ch a azal-azald an rivojlanib kelgan. U ning ata-
m a sifatida shakllanishiga islom falsafasi, ilohiyot fani, keyin-
chalik, ayniqsa, ta sa w u f ta ’lim oti kuchli ta ’sir ko‘rsatgan. XX
asrda «M a’naviyat» tushunchasining m azm uni yanada ken-
gaydi va dunyoviylik kasb etdi.
Inson hayotida moddiy ehtiyojlar qanchalik m uhim aham i
yat kasb etsa, m a ’naviy ehtiyojlarga talab un d an ham kuch-
liroq ekanligini ta ’kidlam oq zarur. M ustaqillikka erishilgan-
d a n keyin bizning yurtim izda ham m a ’naviyat masalasiga
bag ‘ishlangan q a to r kitoblar n ash r etildi, m aq o lalar e ’lon
qilindi. «Vatan tuyg‘usi» kitobi mualliflari m a ’naviyatni «jami
yatning, m illatning va yoki ayrim kishilam ing ichki hayoti,
ruhiy kechinm alari, aqhy qobiliyati, idrokini m ujassam lash-
tiruvchi tushuncha» sifatida ta ’riflaydilar. «M a’naviyat — millat
nishoni» asarida, «M a’naviyat: — insonning ijtim oiy-m adaniy
m avjudot sifatidagi m ohiyatidir, y a’ni insonning m eh r-m u -
m w a t, adolat, to ‘g ‘rilik, sofdillik, vijdon, o r-n o m u s, vatan-
parvarlik, g o ‘zallikni sevish, zavqlanish, yovuzlikka nafrat,
iroda, m ato n at va shu kabi ko ‘plab asl insoniy xislatlari va
fazilatlarining uzviy birlik, m ushtaraklik kasb etgan m ajm uyi-
dir» ,— dey ilad i.
« M a ’naviyat» (a ra b c h a « m a’n o la r m ajm uyi»). U ru h ,
aq l, on g , id ro k , ru h iy h o la t, ichk i kayfiyat, d a d illik , ja -
so ra t, xususiy m o h iy a t, g‘a m x o ‘rlik, qay g‘u rish , did kabi
b ir n e c h a m a ’n o la rn i h am an g latad i.
« M a ’nav iy at in so n q a lb id a aks e tg an ilo h iy n u rd ir»
(M . Im o m n a z a ro v ).
0 ‘zbek tilidagi « m a’naviyat» so ‘zin in g m a ’nosiga m s
tilid a g i « д у х о в н о с т ь » tu s h u n c h a s i m o s k e la d i. L ek in
«духовность» o ‘zbek tiliga aynan ag ‘darilsa, «m a’naviyat»
em as, «ruhiyat» yoki «ruhoniyat» b o ‘ladi. G ‘arb tillarida ham
bu tushunchani ifodalaydigan atam a «ruh» o ‘zagidan yasaladi.
«Д уховность» asosida «dux» tushunchasi yotadi. «Dux»,
m usoviylik (yahudiylik) va isoviylik a n ’analariga k o 6ra, ikki
m a ’n o d a — ru h va nafas ta rz id a q o ‘lla n a d i. M a ’lu m k i,
Y evropa falsafasi «axloq», «m h», «iroda», «go‘zallik» kabi
9
tu sh u n c h a la m i ta d q iq etish d a beqiyos natijalarga erishgan,
te ra n ta d q iq o tla rn i am alg a osh irg an b o ‘lsa-d a, m a ’naviy
hayotni yaxlit holda em as, b o ‘lib o ‘rganish a n ’anasiga sodiq
qolgan. C h u n o n c h i, G e rm a n iy a olim lari fik rich a, G egel
t a ’lim otida «ruh», S h o p en g au er t a ’lim o tid a «iroda» b o r-
liq n in g o ‘zagi sifatid a ah am iy at kasb etad i.
B undan tashqari, hindcha (forscha) «m a’nas» so‘zini ham
shunga qiyoslaydilar. M a ’naviyat tushunchasining m ohiyati-
ga ko‘ra ham unga b ir qator ta ’riflar beriladi: ilohiy deb bi-
lish; mafkuraga yondosh deb bilish; m a ’naviy m adaniyatning
sinonim i deb bilish; m a ’naviy qadriyatlarning yig‘indisi deb
bilish. M azkur ta ’riflam ing bir-biriga o ‘xshash tom onlari ko ‘p.
Lekin bir-biridan farqli jihatlari ham mavjuddir.
M a ’naviyat — o d am n in g ru h iy va aqliy olam i yig‘indisi.
M a ’naviyat in so n va ja m iy a t m a d a n iy a tin in g negizi, in
son va ja m iy a t h ay o ti m a ’lum y o ‘n alish in in g bo sh om ili.
U m uayy an iq tiso d iy -ijtim o iy h ay o t tiz im in in g sh a k lla
n ish i, o ‘zgarishi yoki in q iro zg a yuz tu tish ig a ku ch li t a ’sir
k o ‘rsatad i. M a ’naviyat boyib b o rsa, ja m iy a t rav n aq to p ib
b o rad i va a k sin ch a, m a ’nav iy atn in g q ash sh oq lash u v i ja m i
yat tan azzu lg a yuz tu tish ig a olib keladi. Boy m a ’naviyatsiz
buyuk davlat qurib b o ‘lm aydi. M a ’naviyat ja m iy a t va m illat
rav n aq in in g bosh om ili va p o y d ev o rid ir.
M a ’n av iy at in s o n n i ru h iy p o k la n is h va y u k salish g a
d a ’vat e ta d ig a n , inson ichki o la m in i b o y ita d ig a n , u n in g
iy m o n -iro d a sin i, e ’tiq o d in i m u sta h k am la y d ig a n , v ijd o n i-
ni uyg‘o tad ig an q u d ra tli b o tin iy ku ch . M o d d iy n a rsala r
o d am g a jism o n iy o ziq va q u w a t b ersa, m a ’nav iy at unga
ru h iy oziq va q u d ra t b a g ‘ishlaydi. F a q a t m o d d iy jih a td a n
t a ’m in la n ish bilan kifo y alanish — ongsiz va ru h siz m ax-
luq larg a xosdir. M a ’naviyatga in tilish esa ru h va on g egasi
b o ‘lm ish o d am g a xos fazilatd ir.
M a ’naviyat — ja m iy a tn in g , m illa tn in g yoki ay rim b ir
k ish in in g ich k i h a y o ti, ru h iy k e c h in m a la ri, aq liy q o b ili
y a ti, id ro k in i m u ja s sa m la n tiru v c h i tu s h u n c h a . H o z irg i
k u n d a m a ’n a v iy a t m a s a la l a r i g a m u n o s a b a t t u b d a n
o ‘zg arib , u n in g bo y ib b o rish ig a k u c h li e ’tib o r b e rila y o t-
g a n in in g bo isi a n a sh u n d a.
10
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
