0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

Vatanparvarlik— 
o ‘z vatanining mustaqiUigini  asrab-avay- 
lash,  uning  yo‘lida  fidokorona  m e h n a t  qilish,  V atan  pos- 
bonligiga  tayyor  b o ‘lish,  V atan  tarixi,  m adaniyatini  bilish, 
faxrlanishdir.  Milliy  istiqlol  mafkurasining  asosiy  m aqsad- 
laridan  biri  h a m   0 ‘zbekistonda  yashovchi  h ar  bir  fuqaroni, 
birinchi  n av b atd a   yosh  avlodni  vatanparvarlik,  el-yurtga 
sadoqat  ruhida  tarbiyalash,  ularning  qalbiga  insonparvarlik 
va  odamiylik  fazilatlarini  c h u q u r  singdirishdan  iboratdir.
S h iro q n in g   o ‘z  V atan in i  y ov lard an  o z o d   etish  u c h u n  
jo n in i  fido  qilgani,  T o ‘m a risn in g   tengsiz  shijoati  v a ta n - 
p arvarlikning   y o rq in   k o ‘rinishidir.  B u nd ay  inso n la rn in g  
n o m i  xalq  q alb id a  m a n g u   yashaydi.
Bugungi  0 ‘z b ek isto n n in g   eng  b u y u k   v a tanp arvari  P re- 
z id e n t  Islom   K arim ovdir.  Y u rtb o sh im iz   m a m la k a tim iz n i 
m u s t a q i l l i k k a   b o s h la b ,  u n i n g   d u n y o   h a m j a m i y a t i d a n  
m u nosib   o ‘rin  egallashida  mislsiz  x iz m a tlar q ilm o q d a ,  eng 
o g ‘ir  v aziyatlarda  h a m   «Biz  ta n la g a n   y o ‘lim iz d a n   qayt- 
maymiz!»  deb  xalqni  o lg ‘a  b o s h lam o q d a.
S h u n in g   u c h u n   h a m   b u g u n   yuksak  n atijalarga  e rish a- 
yotgan  yurtdoshlarim iz V atanim iz  dovrug‘ini  d un yoga yoy- 
m o q d a .
V a ta n p a rv a rlik   —  i y m o n - e ’tiq o d g a   a y la n g a n   yuksak 
m a ’naviyatdir.  V a tan p a rv a rlik   s o ‘z  va  ish  birligidir.  V a ­
ta n g a   b o i g a n   m e h r - m u h a b b a t  havoyi  v a ’da lar,  b a la n d - 
parvoz  s o ‘zlarda  em as,  m e h n a td a ,  in so n n in g   b u n y o d k o r- 
lik  fa o liy a tid a   n a m o y o n   b o ‘ladi.  P r e z id e n tim iz   Is lo m  
K a rim o v   asarlarida  v a tan p a rv a r  in s o n n i  tarbiyalash  vazi- 
falari  c h u q u r   ta h lil  q ilin g a n .  D e m a k ,  x a lq im iz   o ld id a  
tu r g a n   e n g   m u h i m ,   e n g   d o lz a r b   v a zifa   — ja m i y a t i m i z  
a ’zolarin i,  a w a la m b o r ,  voyaga  yetib  k elayotgan  yosh  av­
lo d n i  k a m o l  to p tirish ,  u la rn in g   qalb id a  milliy  g ‘oya,  m il­
liy  m a f k u r a ,   o ‘z  V a t a n i g a   m e h r - s a d o q a t   t u y g ‘u s in i 
uyg‘otish,  o ‘zligini  anglash,  milliy va  um u m b a sh ariy  q a d ri­
y a tla r  ru h id a   ta rb iy a la sh d a n   iboratdir.
236

---

V atanp arvarlik   —  bu  o n a   z a m in n i  sevish,  e ’zozlash, 
o ‘z  o n a -V a ta n i  u c h u n   jo n k u y a rlik   qilish,  o ‘z  xalqining 
milliy  m a d a n iy a ti,  s a n ’ati,  m e ’m o rc h ilik   yodgorliklarini 
asrab-av ay lash ,  V a tan   o ld id a   m a s ’uliyatli  b o ‘lishdir.
Shu  b o isd an   h a m   A bdulla  Avloniy  «Turkiy  G ulisto n  
yoxud axloq»  n o m h  asarida:  «H ar bir kishining tug‘ilib o ‘sgan 
shahar  va  m am lakatini  shul  kishining  vatani  deyilur.  H ar 
kim  tug‘ilgan,  o ‘sgan joyini jo n id a n   ortiq  suyar...  Biz turkis- 
tonliklar  o ‘z  vatanim izni jo n im iz d a n   ortiq  suyganimiz  kabi, 
arablar Arabistonlarini,  qumlik,  issiq  c h o ‘llarini,  eskimoslar 
shimol  taraflarini,  eng  sovuq  q o r va  muzlik  yerlarni  boshqa 
yerlardan  ziyoda  suyarlar.  Agar  suymasalar  edi,  havosi  yax­
shi,  tiriklik  oson  yerlarga  hijrat  qilurlar  edi».
« 0 ‘zbekiston  fuqarosining vatanparvarligi,  —  degan  edi 
y u r tb o s h im iz   Islom   K a rim o v ,  —  bu  qayta  o ‘z g arish lar 
y o ‘lini  k o ‘rsatuvchi,  k o ‘zlan g a n   m a q sa d d a n   chetga  c h iq - 
m a yd ig an   y o ‘lchi  yulduz,  isho nchli  kom pasdir».
In so n   u c h u n   n a   davlat  va  na  saltanat,  n a   to j-u   taxt, 
h e c h   b ir  narsa  V atanga,  e l-y u rt  m e h rig a   te n g   kelolm aydi. 
Z e ro ,  V a ta n d a n   ju d o lik   —  in so n   u c h u n   katta  baxtsizlik. 
« 0 ‘zbek isto n  fuqaro lari  u c h u n   m u staqillikning   m u q a d d a s  
ram zlari:  D avlat  gerbi,  D avlat  b a y ro g ‘i,  D avlat  m a d h iy a - 
si  azizdir.  U la r  o n a -V a ta n   —  0 ‘zb ek isto n   Respublikasiga 
iftixor  va  cheksiz  h u r m a t  tuy g‘usini  tarbiyalaydi.
Tinchliksevarlik — insonparvarlik  va  vatanparvarlik  kabi 
shaxs  m a ’naviyatining  asosiy  m ezonlaridan  biri  hisoblanadi. 
U ru s h   xavfidan  xalos  b o ‘lish,  tin c h lik k a   intilish  h a r  bir 
m a ’rifatli  mamlakatning  bosh  g‘oyasidir.  Shu  boisdan  h a m  
mamlakatimizda  islohotlami  amalga  oshirish  va  taraqqiyo- 
timizning asosiy shartlaridan biri sifatida tinchlik va barqarorlik 
ustuvor vazifa  sifatida  belgilab  q o ‘yilgan.  Albatta,  bu  g‘oyani 
amalga  oshirish,  uni  xalqimiz  qalbi  va  ongiga  singdirishda 
istiqlol  mafkurasining  ahamiyati  benihoya  kattadir.
Bashariyat  o ‘z  ta ra q q iy o tin in g   b a rc h a   bo sq ich larid a, 
a w a lo ,  tinch-totuvlikka  intilib  kelgan.  Biroq,  h a r do im  ham  
bu   m aqsadga  erishilaverm agan.  Tarixga  n a z a r  tashlasak, 
inson  ongli  h ayotining  6  m ing  yili  d avom ida  sodir  b o i g a n  
14  m ing   513  ta   turli  darajadagi  u ru s h la rd a   3  m lrd.  640
237

---

m ln.  kishi  q u rb o n   b o ‘lgan.  H iso b -k ito b la rg a   k o ‘ra,  ag ar 
m a n a   shu  so n -sa n o q s iz   u ru sh la r  natijasida  b a rb o d   etilgan 
qiym at  —  qadriyat  oltin ga  aylantirilg an da,  Y erning  ekva- 
t o r   a y lan asi  b o ‘y ic h a   u n i  qalinligi  10  m e tr,  en i  8  km 
b o i g a n   o ltin   k a m a r  bilan  ay lantirib  ch iq sa   b o i a r   ekan.
Bu  n a rsa   u ru sh   va  tin c h lik ,  xavfsizlikni  t a ’m in la s h  
m asalasi  h a n u z g a c h a   insoniyat  oldidagi  eng  o la m s h u m u l 
m u a m m o   b o i i b   k e l a y o t g a n i d a n   d a l o l a t d i r .   X o lb u k i, 
bashariyat  faqat  tin c h lik   va  osoyishtalik  b a rq a ro r  b o i g a n  
ta q d ird a g in a   o ‘z  oliy  m aqsad lariga  erishadi,  m o d d iy   va 
m a ’naviy  yuksaklikka  k o ia r ila d i.
S o h ib q iro n   A m ir  T e m u rn in g   nabirasi  M irzo  U lu g ‘bek 
M o v a r o u n n a h r g a   p o d s h o h lik   q ilg a n   40  yil  m o b a y n id a  
m a m la k a td a   tin c h lik -b a rq a ro rlik   u stu vo r  b o i g a n i   sababli 
ilm -fa n ,  m a d an iy at  yuksak  ta ra q q iy   e tgan ,  b u n y o dk orlik  
ishlari  rivojlangan,  k o ‘h n a   z a m in im iz   g ulla b -y a sh n a g a n . 
A k sincha,  urush   nizolari  in so n n i  o d am iy lik  qiyofasidan 
ayiradi,  ja m iy a tn i  bu tk u l  ta n azzu lg a  botiradi.  20  yildan 
ortiq   o ‘zaro   harbiy  m o ja ro la r tufayli  sivilizatsiyadan  b a ta - 
m o m   uzilib,  d u n y o n in g   eng  q o lo q   m a m la k a tla rid a n   biri- 
ga  aylanib  qolgan  A fg‘o n is to n   b u n in g   yaqqol  dalilidir.
D e m a k ,   t i n c h - t o t u v   y a sh a s h   u lk a n   siyo siy  h a m d a  
m a ’naviy  m asala  b o i i b ,   u  dav latlarning   o ‘zaro  h a m k o r ­
lik,  yaxshi  q o ‘shnichilik ,  b ir-b irin in g   ichki  ishlariga  ara- 
lashm aslik,  h a r  bir  d av latning   milliy  m ustaqilligi  va  su- 
v erenitetini  h u r m a t  qilish,  z o ‘ravonlik,  k u c h   ishlatish  si- 
yosatidan  voz  kechish  kabi  qo idalarga  asoslanadi.
T in c h -to tu v  yashash  siyosati,  a w a l o ,  h a r bir davlatning 
t o i a   t e n g   h u q u q l i l i g i n i ,   u l a r n i n g   b i r - b i r i g a   t a z y i q  
o ik a z m a s lig in i,  o ‘zaro  ish o n c h   va  h u rm a tg a   asoslangan 
m u n o s a b a tla rn i  h a r  to m o n la m a   rivojlantirish,  c h eg a ra la r- 
ning  daxlsizligini  e ’tir o f  etishni  n a z a rd a   tutadi.
M a m l a k a tim iz   P r e z id e n ti  Is lo m   K a rim o v   m u s ta q il 
0 ‘z b e k is to n   d a v la tin i  j a h o n   h a m ja m iy a tig a   ta n itis h d a , 
x alqaro  va  tin c h lik   siyosatini  yuritish da  ha m ish a   ra h n a - 
m o   b o i i b   k elm o q d a.
Xullas,  insonparvarlik,  vatanparvarlik  va  tinchliksevar­
lik  Sharq  xalqlari  hayotiy  tajribasi  va  taraqqiyotida  asosiy
238

---

m a ’naviy  m e z o n la rd a n   b o ‘lib  kelgan.  Bugungi  dem okratik 
huq uq iy   ja m iy a tn i  shakllantirishda  h a m   bu  tu s h u n c h a la r 
e ’tibordan chetda qolayotgani yo ‘q.  Aksincha,  bugungi yangi 
ja m iy a tn in g   h a m   asosiy  poydevori  ayni  shu  tu sh u n ch a la r 
z a m in id a   qad  ro s tla m o q d a .  Bu  esa  ja m iy a t  a ’z o la rid a n  
m a ’naviy  yetuklik  va  yuksak  onglilikni  talab  qiladi.
ADAB1YOTLAR
1.  I.  K a rim o v .  B iz  fid o iy   v a ta n p a rv a rla rg a   ta y a n a m iz .  X a lq   s o ‘z i,  1993.
2.  I.  K a rim o v .  T u r k is to n  —  u m u m iy   u y im iz .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  1995.
3.  I.  K a rim o v .  0 ‘z b e k is to n n in g   o ‘z   is tiq lo l  v a  ta r a q q iy o t  y o ‘li.  1 -to m , 
Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  1996.
4 .  I.  K a r im o v .  B iz d a n   o z o d   v a   o b o d   V a t a n   q o l s i n .   2 - t o m ,   Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  1996.
5 .  I .  K a r i m o v .  V a t a n   s a j d a g o h   k a b i   m u q a d d a s d i r .   3 - t o m ,   Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  1996.
6. 
I. 
K a rim o v .  0 ‘z b e k is to n   X X I  a s r   b o ‘s a g ‘a sid a :  x a v fs iz lik k a   ta h d id , 
b a r q a r o r lik   s h a r tla r i  v a  ta r a q q iy o t  k a fo la tla ri.  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  1997.
7.  I.  K a rim o v .  M illiy   is tiq lo l  m a f k u ra s i  x a lq   e ’tiq o d i  v a  b u y u k   k e la ja - 
k k a   is h o n c h d ir .  Т .:  « 0 ‘z b e k is to n » ,  2 000.
8.  A .  I b r o h i m o v ,  X .  S u l t o n o v ,  N .  J o ‘ra y e v .  V a ta n   t u y g ‘u s i.  Т .: 
« 0 ‘z b e k is to n » ,  1996.
TAYANCH  S O ‘Z   VA  IBORALAR
O d a m ,  s h a x s ,  in s o n ,  in s o n p a r v a r lik ,  in s o n p a r v a r lik ,  ja m iy a ti,  « In s o n  
m a n f a a tla r i  y ili» ,  m illiy   o ‘z lik n i  a n g la s h ,  S u q r o t,  m illiy   g ‘u r u r ,  m illiy   if­
ti x o r ,  m illiy   x a r a k te r ,  V a ta n   tu y g 'u s i,  V a ta n g a   m u h a b b a t,  C h o M p o n o ta  
b a y o n o ti,  « T u rk is to n  —  u m u m iy   u y im iz » ,  v a ta n p a rv a rlik .
SAVOL  VA  T O P S H IR IQ L A R
1.  V a ta n   tu s h u n c h a s i  n im a ?
2 .« V a ta n   s a jd a g o h   k a b i  m u q a d d a s d ir» ,  « V a ta n n i  s e v m o q   iy m o n d a n -  
d ir»   tu s h u n c h a la r in i  iz o h la n g .
3.  V a ta n p a r v a r lik   h a q id a   o ‘tm is h   m u ta f a k k ir la r i  f ik r la r id a n   n a m u n a la r  
k e ltirin g .
4 .  N a v o iy   ijo d id a   in s o n p a r v a r lik   g 'o y a l a r in i n g   k u y la n is h i:  O d a m iy  
e rs a n g ,  d e m a g il  o d a m i,  o n ik im   y o ‘q   x a lq   g ‘a m id in   g ‘a m i.
5.  P r e z id e n tim iz   Is lo m   K a rim o v   to m o n id a n   1 9 9 7 -y iln i  « In s o n   m a n ­
f a a tla r i» ,  1 9 9 8 -y iln i  « O ila » ,  1 9 9 9 -y iln i  « A y o lla r  y ili» ,  2 0 0 0 -y iln i  « S o g ‘lo m  
a v lo d » ,  2 0 0 1 -y iln i  « O n a   v a  b o la la r » ,  2 0 0 2 -y iln i  « Q a riy a la rn i  q a d rla s h » , 
2 0 0 3 -y iln i  « O b o d   m a h a lla »   y ili,  2 0 0 4 -y iln i  « M e h r   v a  m u r u w a t   yili»  d e b  
b e lg ila n is h in i  in s o n p a r v a r lik   a s o s id a   s h a r h la n g .
239

---

6.  Q o m u s im iz n in g   in s o n p a rv a rlik  g 'o y a la r i  b a y o n   q ilin g a n   m o d d a la rid a n  
m is o lla r   k e ltirin g .
7.  M u s ta q il  0 ‘z b e k is to n n in g   in s o n p a rv a rlik   siy o sati  n im a la r d a   k o ‘rin a d i?
8.  T in c h - t o tu v   y a s h a s h ,  tin c h lik s e v a rlik   h a q id a   V a ta n im iz   ta s h q i  s i- 
y o s a tid a n   m is o lla r   k e ltir is h .
T E S T   SAVOLLARI
1.  V a ta n   n im a ?
A )  B u   m u q a d d a s   d a r g o h .  B)  B u   a j d o d l a r   m a s k a n i .  D )   E l - y u r t .
E )  A  v a  B.  F )  B a rc h a s i  t o ‘g ‘ri.
2.  « H a r   b ir   k is h in in g   tu g ‘ilib   o 's g a n   s h a h a r  v a  m a m la k a tin i  sh u l  k is h i­
n in g   V a ta n i  d e y ilu r » ,—  d e b   k im   t a ’k id la g a n ?
A )  A v lo n iy .  B)  B e h b u d iy .  D )  C h o 'l p o n .  E )  F it r a t .  F )  I.  K a rim o v .
3.  « V a ta n   —  s a jd a g o h   k ab i  m u q a d d a s d ir»   ib o ra s i  m u a llifi  k im ?
A )  A v lo n iy .  B)  B e h b u d iy .  D )  C h o ‘lp o n .  E )  F it r a t .  F )  I.  K a rim o v .
4.  O lis d a ,  o h   d iy o r im   d e b
S o g ‘in g a n ,  ey   v a ta n d o s h im ,
D e m a   s e n ,  o ‘z n i  b e b a x t,
B a x ti  y o ‘q  a s lid a   m a n   b o 'ld i m ...  —  s h e ’ri  m u a llif in i  a n iq la n g ?
A )  A.  O rip o v .  В)  E .  V o h id o v .  D )  R.  P a rfi.  E )  Т .Т о Ч а .  F )  M .  Y u su f.
5.  « K im k i  o ‘z   V a ta n ig a   d a x ld o r   boM m asa,  u  in s o n iy a tg a   h a m   d a x ld o r 
e m a s » ,  d e b   k im   t a ’k id la g a n ?
A )  G e g e l.  B)  B a y ro n .  D )  G y u g o .  E )  S its e ro n .  F )  I.  K a rim o v .
6 .  « V a ta n g a   m u h a b b a t   h is s i  o d a m n i n g   q a l b i d a   t a b i i y   r a v i s h d a  
t u g ‘ila d i» ,  —  d e b   k im   t a ’k id la g a n ?
A )  G e g e l.  B)  B a y ro n .  D )  G y u g o .  E )  S its e ro n .  F )  I.  K a rim o v .
7.  « 0 ‘z   v a ta n ig a   d o g ‘  tu s h ir is h   —  u n i  s o tis h   d e g a n   s o ‘z»,  —  d e b   k im  
t a ’k id la g a n ?
A )  G e g e l.  B)  B a y ro n .  D )  G y u g o .  E )  S its e ro n .  F )  I.  K a rim o v .
8.  I n s o n p a r v a r   d a v la td a   h a m   g ‘a y r i q o n u n iy   x a tti- h a r a k a t l a r i  u c h u n  
j i n o iy  ja v o b g a r lik k a   to r tilis h n in g   s a b a b i  q a y si  ja v o b d a   t o ‘g ‘ri  k o T s a tilg a n ?
A ) 
G ‘ a y r i q o n u n i y   x a t t i - h a r a k a t l a r   u c h u n   j a z o l a s h   z a r u r l i g i .  
B)  G ‘a y r iq o n u n iy   x a tt i- h a r a k a ti  u c h u n  ja v o b   b e rm a s a ,  u  e rta g a   b o s h q a s in i 
s o d i r   e t i s h i   m u m k i n l i g i .   D )   J i n o y a t   j a z o s i z   q o l m a s l i g i   k e r a k l i g i .
E)  0 ‘z g a la rn i  h u s h y o r  to r ttir i s h ,  g ‘a y r iq o n u n iy   x a tti- h a r a k a tl a r n in g   ta k r o r -  
la n m a s lig i  u c h u n .  F )  F a q a t  «D »  q a to r d a g i  ja v o b   t o ‘g ‘ri.
9.  V a ta n p a rv a r  x a lq   q a h r a m o n la r i  o b ra z la ri  ta s v irla n g a n   r o m a n la r   qaysi 
r o 'y x a t d a   t o 'g 'r i   k o T s a tilg a n ?
A   )  « T o s h k e n tlik la r» ,  « Q u y o sh   q o ra y m a s » ,  « A v lo d la r  d o v o n i» .  В)  « B u - 
x o r o n in g  j i n   k o ‘c h a la ri» ,  « C h in o r» ,  « O d a m   b o ‘lish   q iy in » .  D )  « S a rb a d o r - 
la r» ,  « S u g ‘d  o ‘g ‘lo n i» ,  « M a h m u d   T o ro b iy » .  E)  « S a ro b » ,  « F a rg ‘o n a   to n g  
o t g u n c h a » ,  « O lo v li  y o ‘lla r» .  F ) » O p a - s i n g il la r » ,  « S a m a r q a n d   o s m o n id a  
y u ld u z la r» ,  « 0 ‘q itu v c h i» .
240

---

1 5 -§ .  S H A X S   M A ’N A V IY A T IN IN G   Z O H IR IY  
(T A S H Q I)  VA  B O T IN IY   (I C H K I)  A L O M A T L A R I, 
U L A R N IN G   N A F O S A T   B IL A N   M U N O S A B A T I
M a ’nav iy at  va 
in so n   faoliyati
M a ’naviyat  ja m iy a t  h a y o ti  va 
inson  faoliyatining barcha  sohalari- 
da  n a m o y o n   b o ‘ladi.  « M a ’naviyat»
s o ‘z in in g   q a n c h a lik   k o ‘p  q irrali  va  p u r m a ’n o   e k an lig i 
t o ‘g ‘risida  Islom   K arim ov  sh un day  yozadi:  «Er,  oila,  o ta - 
o n a ,  bolalar,  q a r in d o s h -u ru g ‘lar,  q o ‘n i - q o ‘shnilar,  xalq, 
mustaqil  davlatimizga  sadoqat,  insonlarga  hu rm a t,  ishonch, 
xotira,  vijdo n,  erkinlik  —  m a ’n av iy atn in g  a n a   s h u n d ay  
m a ’nosi  keng».
M a ’naviyat  ishlab  c h iq arish  m a d a n iy a tid a   va  m e ’m o r- 
c h ilik -q u r ilis h d a   h a m   n a m o y o n   b o ‘ladi.  Ishlab  c h iq a r i- 
la y o tg a n   h a r   b ir  m a h s u lo t  to z a ,  sof,  in s o n n i  o ‘ziga  to r -  
ta d ig a n ,  in s o n   s o g ‘lig‘iga  z a r a r  k e ltirm a y d ig a n   b o ‘lishi 
kerak.  M e ’m o rc h ilik - q u rilis h   o b y e k tla ri  esa  in so n g a   es- 
te tik   zavq  b erad ig an,  uni  h a y ra tlan tira d ig an ,  hayotga  m u ­
h a b b a t   u y g ‘o t a d i g a n   va  i l h o m l a n t i r a d i g a n   bo M m asa  
o d a m l a r   u  y e rg a   b o r m a y d ila r .  O d a m l a r   y u r t i m i z n i n g  
bu y u k   m e ’m o rc h ilik   in s h o o tla rin i  d u n y o n in g   tu rli  b u r- 
c h a k la rid a n   kelib  k o ‘rib  ketishlarin in g  siri  h a m   a n a   s h u n - 
da d ir.
gan  h o ld a   orasta  kiyinish,  ja m o a t  o ‘rtasida,  s h u n in g d ek , 
o ta -o n a lar,  q a rin d o s h -u ru g 6,  q o ‘n i- q o ‘shni,  keksalar,  erkak 
va  ayol,  d o ‘st-b iro d a rla r  o ld id a  o ‘z n i  tu ta   bilish,  xush- 
m u o m a l a l i k ,  k a m ta r lik   s h ax s  m a ’n a v iy a tin in g   z o h iriy  
belgilari  hisoblanadi.
Iy m o n ,  d iy o n a t,  fidoyilik,  vijdonlilik,  m e h r-s h a fq a t, 
poklik  va  halollik  singari  fazilatlar  shaxs  m a ’naviyatining 
eng  m u h im   b o tin iy   belgilaridir.  B ozor  iqtisodiyoti  sha- 
ro itida  kishilar,  ayniqsa,  y o shlar  o ‘rtasida  m a z k u r  fazilat- 
larn in g  a h am iy ati  ortadi.
1 6 —  M a ’n a v iy a t  a s o s la ri 
241
S h a x s 
m a ’n aviyatining 
botiniy  belgilari
Ish  ( o ‘qish)  jo y la rin i,  hovlilar 
va  uylarni  h a m d a   b u y u m la rn i  ta r- 
tibli,  o z o d a   tutish,  iqlim   sharoiti 
va  milliy  xususiyatlarni  hisobga  ol-

---

A jd o d la rim iz   in s o n n in g   b o tin iy   va  z o h iriy   o la m in i 
p o klashg a,  m a ’naviy  d u n y o sin i  b oy itish ga  k a tta   e ’tib o r 
berganlar.  T a s a w u f  t a ’lim o ti  vakillari  faoliyati  bu n g a   m i- 
sol  b o ‘la  oladi.  G a p   sh u n d ak i,  h a zrat  M u h a m m a d   M u s- 
tafo  alayhissalom   v afotlaridan  keyin  m u s u lm o n la r ja m o a si 
ic h id a   b o ‘linish  yuz  berdi,  ayniqsa,  xalifa  U s m o n   z a m o - 
n id a   b oylikka  ruju  q o ‘yish,  q im m a tb a h o   tu h fa la r  bilan 
q a rin d o s h -u ru g ‘lar,  yaqin  d o ‘st-b iro d a rla rn i  siylash  rasm 
b o ‘ldi.  U m m a v iy la r  xalifaligi  davriga  kelib  esa,  saroy  h a- 
sh a m la ri,  d a b d a b a li  b e z a k la r,  o ltin - k u m u s h g a   berilish, 
xazina  t o ‘plash  avj  oldi.  Y a ’ni  diniy  m a sh g ‘u lo tlar,  xu do  
y o ‘lidagi  to a t-ib o d a t  o ‘rn in i  dunyoviy  ishlar,  d u n y o   m o - 
liga  m u h a b b a t  egallay boshladi.  Bu  h o i  d iniy  a m rla rn i  ado 
etishn i  h a r   q a n d a y   du ny ov iy   ishlar,  b o y lik la rd a n   u stu n  
q o ‘ygan  e ’tiq od li  kish ilarning   noroziligiga  sabab  b o ‘ldi. 
U la rn in g   bir  qism i  d in n i  h im o y a   qilib,  o c h iq   kurashga 
o tla n g a n   b o i i b ,   ikkinchi  qismi  q a n o a t  va  z u h d n i  («zo- 
hid»  so ‘zi  «zuhd»  s o ‘z id a n   kelib  c h iq q a n )  asosiy  m aqsad 
qilib,  saroy  ahli  va  sarv atd o rlar  (boylar)  axloqiga  qarshi 
n oro zilik  belgisi  sifatida  ta rk id u n y o c h ilik   g ‘oyasini  t a r g i b  
etgan,  ijtim oiy  fa o liyatd an   b u tu n la y   c h etlan ib ,  surunkali 
to a t-ib o d a t  b ilan   sh u g ‘ullangan.
Z o h i d la r   u z la t  va  ta q v o n i  p e s h a   etg an  b o i i s h l a r i g a  
q a ra m a y ,  ish q  va  irfon  ( m a ’r if a t) d a n   b e x a b a r  k ish ila r 
e d i l a r .   F a ls a f iy   m u s h o h a d a k o r l i k ,   a jz u   i r o d a t   b ila n  
m a ’naviy-axloqiy k a m o lo t  sari  intilish,  valiylik,  karo m at  — 
m o ‘jiz a la r  k o ‘rsatish  z o h id la rd a   y o ‘q  edi.  Z o h id la r n in g  
n iy a ti  ta q v o   y o i i   b ila n   o x ir a t  m a ’r i f a ti n i  q o z o n i s h ,  
Q u r ’o n d a   v a ’d a   q ilin g a n   j a n n a t n i n g   h u z u r - h a l o v a t i g a  
yetishish  edi.  S oT iylar  n a z a rid a   esa j a n n a t   u m id id a   to a t- 
ibodat  qilish  h a m   ta m a n in g   b ir  k o ‘rinishidir.
Shaxs  m a ’n a v iy atin in g   z o h iriy   (ta s h q i)  a lo m a tla rig a  
quyidagi  h ola tla rn i  kiritish  m u m k in .  B ular  orasta  va  po- 
kiza  kiyinish,  o ‘zini  o ‘zgalardan  u s tu n   q o ‘yishga,  m a n -  
m an likk a  b orm aslik,  kam tarlik,  o ta - o n a ,  a k a -u k a ,  ustoz, 
qariyalar,  q a rin d o s h -u ru g ‘,  q o ‘n i - q o ‘shni  d o ‘s t-u   b iro d a r- 
larga  h u rm a t  bajo  keltirish,  ig‘vo  va  fitn ala rd a n   u z o q   yu- 
rish,  o ‘zaro   m u o m a la d a   oddiylik  va  soddalikdir.
242

---