0 ‘zb e k ist o n r espu b lik a si ol1y va o rta m axsus ta’l im vazirligi

,  
... 
I n s o n p a r v a r lik  
( « i n s o n »   —
In so n p a rv a rlik  
,  . 
^  
.  
-i  i
arab cha;  «parvar»  —  fo rs-tojikcha;
«lik»  —  o ‘z b ek c h a   —  «kishiga  g ‘a m x o ‘rlik,  g u m anizm » )  — 
(o d a m z o d n in g   qadri,  erkinligi,  qobiliyatlari  h a r   to m o n la -  
m a   n a m o y o n   b o ‘lishi  u c h u n   kurashish,  in s o n n in g   baxt- 
sao dati,  ten g  huquqliligi,  adolatli  h ayotini  t a ’m in  etishga 
intilish,  d egan  m a ’n o n i  anglatadi.  Inso np arvarlik  g ‘oyalari 
u z o q   tarixga  ega.
221

---

In s o n iy a tn in g   b a x t-s a o d a t  va  ad o latg a   erishish  orzusi 
xalq  og‘zaki  ijodiyotida,  diniy va  falsafiy t a ’lim otlarda  uzoq 
o ‘tm ish d an   b e d   o ‘z  aksini  topib  kelm oqda.  M arkaziy  Osiyo 
m uta fa k k irla rid a n   Abu  N a sr  Foro biy,  Abu  R a y h o n   B eru­
niy,  Abu  AH  ibn  S ino,  M irzo  U lu g ‘b ek,  A lish er  N avoiy 
va  b o s h q a la r  o ‘z  asarlarida  in so n   erkinligi,  u n in g   qa d r- 
q im m a tin i,  insonp arvarlik   g ‘oyalarini  o lg‘a  surganlar.
0 ‘zbek  m a ’rifatparvar shoirlari  M uq im iy,  F u rq at,  Avaz 
0 ‘ta r  o ‘g ‘li  va  s h u n in g d ek ,  ja d id la r  B ehbudiy,  M u n a w a r  
qo ri,  Fit rat  kabilar  ijodida  h a m   in so n parv arlik  g ‘oyalari 
kuylangan.
Inso np arvarlik   h a r  b ir  z am o n a v iy   h u q u q iy -d e m o k ra - 
tik  davlatning  h a y o t  qoidasi  va  ijtim oiy  tuzilishi  u s tu n - 
laridan  biriga  a y lan m o q d a.  M ustaqil  0 ‘zb ek isto n   o ‘z  si- 
yosatida  g u m a n iz m   shartlari,  talablari  h a m d a   q oidalariga, 
S h arq   va  G ‘arb  d avlatlarining   eng  ilg‘o r   tajribasiga  ta - 
yanib,  xalq  hayotini  va jam iyat  faoliyatini  tashkil  qilm oqda. 
0 ‘zbekiston  K onstitutsiyasi  va  q o n u n la ri  inso n  m a n fa at- 
larini  him oy a  qilishga,  uni  qadrlashga,  h a r  bir  shaxsning 
b a rk a m o lla sh u v ig a   q a ra tilg a n .  In s o n p a rv a r lik   g ‘oyalari, 
m a z m u n i  va  ta m o y illa ri  o ‘z b ek   m illiy   m e n ta lite tin in g  
tarkibiy qismidir.  Bu  g‘oyalar tashqaridan,  m utafakkirlaming 
harakati  bilan  kiritilgan  emas,  balki  xalq  tafakkurining  uzviy 
qismi b o ‘lgan.  Bu a n ’ana  mustaqillik yillarida yanada  izchil- 
lik  bilan  d avom   ettirilm oqda.
Insonparvarlik jam iyatida:  «Agar  sen  kishilarning  qadr- 
q im m atini  h u rm a t  qilsang,  kishilar  h a m   sening  q a d r-q im - 
m atingni  h u rm a t  qiladi»,— prinsipi  ta n ta n a   qiladi.  Zaiflar 
va  x o ‘rla n g a n la rn in g   q a d r - q im m a tin i  k o ‘ta ris h ,  h u r m a t 
qilish  hozirgi  va  b o ‘lg‘usi  ja m iy a t  shaxsi  m e h r - m u r a w a ti, 
insonparvarligi  m e ’yoridir.
In son parv ar kishilar u c h u n   o ‘z x a tti-h a ra k atlarin i ja m i ­
y atn in g  adolatli  va  o q ilo n a   q o n u n la rig a   ixtiyoriy  va  tabiiy 
ravishda  a m al  qilish  asosida  q u rish n i  o ‘rganish  m u h im - 
dir.  Y angi  in s o n p a rv a r  ja m iy a t  y ang i,  lek in   u,  a lb a tta , 
insoniyatning  insonparvarlik  a n ’an alarini,  asrlar d a v om ida 
shak llang an  ezgulik  prinsiplarini  hisobga  olad ig an   axloq- 
ni  yaratish  y o ‘lidan  boradi.  In s o n p a rv a r  d u n y o q a ra sh   in-
222

---

son  ijod ko rligining   m a n g ulig in i  tasdiqlay di.  Z e ro ,  ayni 
in so n   ijodkorligi  m a h su li  o i m a s   qa d riy a tla rg a   aylan ish 
tam oyiliga  ega.  I n s o n n in g   ta n asi,  «qalbi»  o ‘ladi,  uning  
qilgan  ishlari  esa  m angudir.  Inson   o ‘z  hayotida  h a m   xayrli, 
h a m   y o m o n   ishlar  q ila d i,  lekin  u la rd a n   b irin c h is in in g  
ustu vo r  b o ‘lishi  u n in g   um rboqiyligini  belgilaydi.
In son parv arlik  ja m iy a tid a   m u lk chilikn in g  turli  shakl- 
lari  —  aksiyadorlik,  kooperativ,  davlat  va  b o sh q a   m u lk - 
la rn in g ,  xususiy,  shaxsiy,  a y n iq sa ,  x u s u s iy - in te lle k tu a l 
m u lk n in g   ustuvorligida  birga  mavjud  b o ‘lishi  k o ‘zga  ta sh - 
lanadi.
U m u m a n ,  bilim   hosil  qiluvchi  ijodiy  m e h n a t  asosida 
in so n p arvarlik   ja m iy a tin in g   m aq sadi  —  b a rk a m o l  shaxs 
sh akllanadi.  Shaxsiy,  xususiy  m u lk   uni  rivojlantirishning 
iqtisodiy  negiziga  aylanadi.  M ulkn in g b o sh q a   shakllari  ana 
shu  m u lk ni  q o ‘lla b -q u w a tla s h g a   y o ‘naltiriladi.  M u q a d ­
das  va  daxlsiz  b o ‘lishi  kerak  b o ‘lgan  xususiy-intellektual 
m u lk   a lo h id a   a h a m iy a t  kasb  etadi.  S hu   sababli  insoniy 
bilim larni  m u h o fa z a   qilish  u c h u n   davlat  va  q o n u n   zaru r 
b o ‘ladi.
M a m la k a tim iz d a   inson   h u q u q la ri  va  erkinlik larinin g 
ustuvorligidan  kelib  c h iq ad ig an ,  x alqaro  m iqy osd a  qabul 
qilingan  yangi  yuridik  tam oyil  vujudga  keltirilganligi  k a t­
ta  y u tu q   h is o b la n a d i.  B ugungi  k u n d a   m u s ta q il  0 ‘z be- 
kisto nd a  inso n  h u q u q la ri  bilan  b o g ‘liq  b o i g a n   in stitu tla r 
vujudga  keldi.  X ususan,  In so n   h u q u q la ri  b o ‘yicha  milliy 
m a rk a z,  Oliy  M ajlisning  inso n  h u q u q la ri  b o ‘y ic h a   vakili 
(O m b u d s m a n )  tashkil  etildi.
Insonparvarlik jamiyatiga  insonparvarlik  mafkurasi  zarur. 
M ehr-oqibat,  m u r u w a t  ko ‘rsatish  —  insonparvarlikning oliy 
k o ‘rinishi.  Insondagi  bu  sharafli  oliyjanoblikning  m anbayi 
esa  aql  va  d on ish m an d lik ,  m eh r-sh a fq at,  mardlik,  pokdil- 
lik  sanaladi.  Shu  m a ’noda  insonni  oliy  qadriyat  deb  bilish 
ha m d a   yuksak  darajada  e ’zozlash  milliy  m afkuram izning 
asosiy  m aqsad laridan  biri  va  m u h im   talablaridan  ekanligi 
e ’tiborga  sazovordir.  Binobarin,  m am lak atim iz  taraqqiyo- 
tini  belgilovchi  besh  ta m o y ild a n   biri  —  aholin i  ijtimoiy 
him oyalash  asosiy  yo‘nalish  b o ‘lib  xizm at  qilib  kelm oqda.
223

---

In so n p a rv a rlik
ja m iy a ti
I j t i m o i y   m u n o s a b a t l a r n i   i n -  
so n parv arlash tirish   singari,  uni  ja -  
h o n s h u m u lla s h tir is h   (g lo b a lla s h -
tirish)  tam oyillari  ta ra q q iy o tn in g   yangi  tipiga  —  ijtimoiy 
in sonparvarlikka  olib  keladi.  B uning  m a ’nosi  sh u n d ak i, 
in sonparvarlik  m u n o sa b a tla ri  n afaqat  m a d a n iy a t  sohasi- 
d a ,  b alk i  j a m i y a t   t u z u l m a s i n i n g   b a r c h a s i d a   r o ‘yo b g a  
chiqariladi.  Insonparvarlik jam iyatiga faqat  islohotlar orqali 
o ‘tiladi.  Insoniyat  tarixida  ijtimoiy  inqiloblar  k o ‘p  b o ‘lgan. 
U la rn in g   deyarli  h a m m a si  o ‘zlari  avval  q a ro r  to p tirg an  
tam oyillarin i  a m ald a   b a rh a m   to ptirishg a  b orib  yetganlar. 
In q ilo b d a n   k o ‘zlangan  m aqsad ga,  asosan,  ijtim oiy  larza- 
lar  va  v a y ro n a g a rc h ilik la r,  c h ek siz   q u r b o n la r   va  a z o b - 
u q u b a tla r  orqali  erishilgan.  Lekin  o x ir-o q ib a td a ,  ijtim oiy 
ta ra q q iy o t  b e h a d   q im m a tg a   tushgani:  u nga  kishilarning 
h a yo ti  va  ta q d iri  evaziga  erishilg an i  k o ‘zga  ta sh lan a d i. 
S h u n in g   u c h u n   h a m   insonparvarlik  ja m iy a tig a   o ‘tish ning  
e ng  m a q b u l  v a ria n ti  is lo h o tla r  yo  li  b o ‘lib,  k ish ila r  va 
m a m la k a tla r  o ‘rtasidagi  m u n o s a b a tla r  u m u m in s o n iy ,  in ­
so n p a rv a r  x a ra k ter  kasb  etishini  bilib  olish  m u m k in .  I n ­
son  q a d r-q im m a tin i  x o ‘rlash  esa  eng  dah sh a tli  yovuzlik 
sifatida  idrok qilinadi  va  qattiq,  lekin  adolatli ja zo n i  taqozo 
etadi.  S h u n d a y   qilib,  o ‘z  q a d r-q im m a tin i  va  bo shq a  kishi­
lar q a d r-q im m a tin i  h u rm a t  qilish  yovuzlik jam iyatini  ezgu­
lik  h a m d a   a dolat  ja m iy a tig a   o ‘zgartira  oladigan  m a ’naviy 
k u c h   h isoblanadi.  S h u n i  h a m   u n u tm a slik   lozim ki,  o ‘zida 
y o v u z l i k n i   b a r t a r a f   e t i s h   i n s o n p a r v a r l i k n i n g   a s o s iy  
m a ’naviy  ta m o y illa rid a n   biridir.
I n s o n p a r v a r lik   d u n y o q a r a s h i   in s o n   ijo d k o r lig in in g  
m anguligini  tasdiqlaydi.  Ayni  inso n  ijodkorligining  n a ti- 
jalari  (bularsiz tarixni  ta s a w u r  etib  b o ‘lm aydi)  oliy,  o i m a s  
qadriyatlarga  aylanish  tam oyiliga  h a m   ega.
E rk in   ijod  ta m o y ili  o ‘zin in g   ijod  s h ak llari  b ila n   b ir- 
galik da  in s o n p a rv a rlik   ja m iy a tid a   m u h im   rol  o ‘y n a sh in i 
d a ’vo  qilishi  m u m k in .  A d olatli  b o i i s h   ja m iy a td a   u n in g  
h a m m a   b o i g ‘usi  fuqarolari  u c h u n   bir xilda  ijtim oiy  sh art- 
s h a ro itn i  t a ’m in la s h n i  ta la b   e tadi.  Q olg a n lari  esa  s h a x s ­
n in g   e r k in   ijo d iy   m e h n a t i   j a r a y o n i d a g i   q o b i liy a tla r i,
224

---

m e h n atse v arlig i  va  y a sh irin   im k o n iy a tla rig a   b o g ‘liqdir. 
L ek in   b u n d a y   m e h n a t   u c h u n   sa m a ra li  ra g ‘b a tla n tiris h  
m a v ju d   b o ‘lishi  k e ra k ,  c h u n k i  q ilg a n   m e h n a t i   u c h u n  
a d o la t  n u q ta y i  n a z a r i d a n   ta q d ir la s h   g ‘oy at  m u h im d ir . 
M e h n a t   q a n c h a l i k   ijo d iy   b o ‘lsa,  u  s h u n c h a l i k   y u q o ri 
b a h o la n ish i,  kishilik  ja m iy a ti  u c h u n   a h a m iy a ti  k a tta ro q  
b o ‘lishi  lozim .
Shu  sababli  ijodiy  m e h n a t  negizida  m a ’naviy  va  m o d ­
diy jih a td a n   boy   kishilar  sh akllanadi.  A vto m atlashtirilg an  
va  k o m p y u t e r l a s h t i r i l g a n   is h la b   c h i q a r i s h   s h a r o i t i d a  
m e h n a tn in g   ijodiy  m a z m u n d o rlig i  darajasi  k o ‘tarilib  b o ­
radi,  uning  qiymati  shunga  bog ‘liq  h olda belgilanishi  kerak. 
H ozirgi  rivojlangan  m a m la k a tla rd a   bilim   hosil  qiluvchi 
m e h n a t   j a m i y a t n i n g   b a r c h a   s o h a l a r i d a   e n g   k o ‘p  h a q  
t o ‘lanadigan  m e h n atd ir.
In s o n p a rv a rlik   ja m iy a tid a   xususiy  m u lk c h ilik   shakli 
u z o q   vaqt  ja m iy a tn in g   erk in ,  yaxlit  rivojlangan  shaxsini 
shak llan tirish d a   iqtisodiy  negiz  b o ‘lib  qoladi.
Bu  jih a td a n   q a ra g an d a ,  m a fk u ra   h a r   q a n d ay   ja m iy a t­
ning  g ‘o y a td a   m u h im   tarkibiy  qismi  sifatida  yuzaga  kela­
di.  M a fk u ra d a n   b u tu n la y   xoli  etilgan  ja m iy a tla r  tarixda 
u c h ra m a g a n .  In s o n   fikrsiz,  ijodiyotsiz,  g ‘oyalarsiz  yashay 
olm aydi.
Bu  xususdagi  q a ra sh la r  Islo m   K a rim o v n in g   «Fidokor» 
gazetasi  m ux biri  savollariga ja v o b id a   y an a  b ir  b o r   iz o h la - 
nadi.  U n d a   keltirilishicha,  m in ta q a m iz g a   xavf  solib  t u r ­
gan  b ir  q a to r   xa tarlar  m avjud  b o ‘lib,  o d a m la r   qalbidagi 
i k k ita   k u c h :  b u n y o d k o r l i k   va  v a y r o n k o r l i k   h a m i s h a  
k urashadi.  Afsuski,  insoniylikdan  k o 'r a   vahshiylik,  u r-y i- 
qit  instinktlari,  y a ’ni  xatti-harakatlarini  q o ‘zg‘atib yuborish 
oso n ro q .  D e m a k ,  o d a m la rim iz ,  y o sh larim iz n in g   iy m o n - 
e ’tiqodini  m ustah kam lash,  idorasini  b a q u w a t   qilish,  ularni 
o ‘z  m ustaq il  fikriga  ega  b o ‘lgan  b a rk a m o l  in so n la r  etib 
tarbiyalash  lozim.  U la rn in g   tafakk urida  o ‘zligini  u n u tm a s ­
lik,  o ta -b o b o la rim iz d a n   m e ro s  qo lg an   m u q a d d a s   q ad ri- 
yatlarni,  ju m la d a n ,  in so n parv arlik  tu s h u n c h a la rin i  asrab- 
avaylash  va  h u r m a t  qilish  fazilatini  q a ro r  to p tirib   borish 
lozim   b o ‘ladi.
1 5 —  M a ’n a v iy a t  a s o s la ri 
225

---

Shu  boisd an  h a m   insonparvarlik jam iyati  ijtim oiy-iqti- 
sodiy va  m adaniy-siyosiy tam oyillarining  rivojlanishi  asosiy 
ijtimoiy  aham iyatga  m olik  qadriyatlar  borasida  a n chagina 
o ‘zgarishlar  qilishni  ta q o zo   etadi.  Bu  narsa,  ayniqsa, ja m i- 
yatni  m oddiy n e ’m atlam i jadal  ishlab chiqarishdan  m a ’naviy 
q a d riy a tla rn i  hosil  etish g a   q a y ta   y o ‘n altirish   m afku rasi 
borgan  sari  keng  yoyilishi  m isolida  yaqqol  k o ‘zga  ta sh la ­
nadi.  Shuning u c h u n   h a m m a  jo yd a  insonning  hayoti  u c h u n  
m u h im   b o ‘lgan  bilimlarni  hosil  qilish  va  b u n in g   oqibatida 
in s o n iy a tn in g   yashashi  va  g u lla b -y a sh n a s h i  u c h u n   xavf 
solm aydigan  m od diy  qiym atlarni  ishlab  ch iqarish  in s o n ­
parvarlik ja m iyatining   asosiy vazifasiga  aylanadi.  In s o n p a r­
var jam iyat  u c h u n   nafaqat  shaxslar  va  g uruh larn in g,  balki, 
u m u m a n   olganda,  insoniyatning  h a m   m anfaatlarini  h iso b ­
ga  oladigan  ijtimoiy  ishlab  chiqarish  zarur.'
Shun day  qilib,  bilim   hosil  qiluvchi  ijodiy  m e h n a t  a so ­
sida  inson parvarlik  ja m iy a tin in g   asosiy  m aq sadi  b o ‘lgan 
barkamol  shaxs shakllanadi.  Shaxsiy,  xususiy  m ulk uni  rivoj­
lantirishning  iqtisodiy  negiziga  aylanadi.  M u lk ning  boshqa 
shakllari  a n a  shu  m ulkni  q o ‘llab- qu w a tlash g a  y o ‘naltiriladi.
0 ‘z b e k is to n   R e s p u b lik a s i  in s o n p a r v a r lik   j a m iy a tin i 
q u ra r  e k an ,  inson   h u q u q la ri  b o ‘yicha  21  ta  x alqaro  sh art- 
n o m a g a   q o ‘shildi  va  bu  b ilan   m u sta q il  davlat,  x alq aro 
h a m ja m iy at  a ’zosi  sifatida  siyosiy  m a s ’uliyatni  o ‘z  z im ­
masiga  olgan  h olda  kelajak  sari  ilgarilab  b o rm o q d a .  1997- 
yil  « In so n   m a n fa a tla ri  yili»  deb  e ’lo n  q ilinib,  eng  oliy 
q adriyat  —  inso nn i  e ’zozlash  zarurligi  qayd  etildi.
0 ‘z b e k is to n   in s o n   h u q u q la ri  so h a s id a   o ‘z  siyosatini 
belgilashda  3  ta  eng  m u h im   ta m o y iln i  n a z a rd a   tutadi:
1.  M e ’yoriy  va  tashkiliy jih a tla rd a n   x alqaro  tajrib an in g 
ustuvorligi.
2.  In so n g a   h om iylik  qilishda  V a tan im iz   tarixiy  tajriba- 
sini  hisobga  olish.
3.  Inson  h u q u q la ri  b o ‘yicha  xorijiy  milliy  in stitu tla r 
tajribasini  hisobga  olish.
M illiy  o ‘zlikni 
an g lash
M illiy  o ‘z lik n i  a n g la s h   in s o n  
ta q d irid a   ju d a   k a tta   rol  o ‘ynaydi. 
P r e z i d e n t i m i z   I s l o m   K a r i m o v
226

---

« 0 ‘zbek isto n   XXI  asr  b o ‘sag ‘asida:  xavfsizlikka  ta h d id , 
b a r q a r o r lik   s h a r tla r i  va  ta r a q q iy o t  kafo la tla ri»   a sa rid a  
s h u n d a y   ibo rani  keltiradi:  «Tarix  xotirasi,  xalqning,  jo -  
najo n  o ‘lkaning,  d av latim iz  h u d u d in in g   xolis  va  h a q q o n iy  
tarixini  tiklash  milliy  o ‘zligini  anglashni,  t a ’bir jo iz   b o ‘lsa, 
milliy  iftixom i  tiklash  va  o ‘stirish ja ra y o n id a  g ‘oyat  m u h im  
o ‘rin  tutadi».  M illiy  o ‘zlikni  an glash  tu s h u n c h a la rin in g  
tarkibiy  qism lari  m avjud  (3 -§ g a   qarang).
Y angi  j a m iy a t  p o y d e v o ri  b a rp o   e tila y o tg a n   h o z irg i 
o ‘tish  davrida  shaxs  milliy o ‘zligini  anglash jarayon in i  tahlil 
qilish  h a m d a   tegishli  ilmiy  x ulosalar  ishlab  chiq ish  ijti- 
m o i y - g u m a n i t a r   fa n la r  va k illa ri  o ld id a   tu rg a n   m u h im  
vazifalardan  biridir.  «M illiy  o 6zlikni  anglash,  —  d eb  y o ­
zadi  I.  M akatov,  —  xalqlarning  etnik  birligini  h a m d a   uning 
bo sh qa  milliy tu z ilm a la rd a n   tafovutini  anglash  dem akdir». 
S h u la r  orq ali  u m u m iy   va  individual  b a h o   berish,  ijtimoiy 
pozitsiya,  kishilarning  o ‘z  ijtim o iy -e tn ik   birligiga  h a m , 
b o s h q a   birliklarga  h a m   faol  m u n o s a b a ti  hosil  q ilinadi. 
Milliy  o ‘zlikni  an glash  milliy  tu y g ‘u,  milliy  m a fk u ra n in g  
ajralm as  qismi  h a m d ir.  Milliy  tu y g ‘u la rim iz   m a jm u i  m il­
liy  tasavvurlarim iz,  kayfiyatlarim izda  o d d iy   on g  sifatida 
ifodalanadi.  B uni  biz  milliy  ru h iy a tim iz   deb  bilam iz.  Agar 
milliy  m ansu blik  ehtiyojlari  ilmiy  asoslangan  b o ‘lsa,  uni 
b iz   m illiy   o ‘z lig in i  a n g la s h   d e b   t u s h u n a m i z .   M illiy  
o ‘zligim izni  anglashim iz  ilmiy-siyosiy  tus  olsa  va  ijtimoiy 
h a ra k a t  u c h u n   q o ‘lla n m a   d arajasiga  k o ‘tarilsa ,  biz  u n i 
m afk ura  d eb  ataym iz.
M illiy   m a f k u r a   h a q id a g i  k e n g   falsafiy  q a r a s h l a r n i  
m a m la k a tim iz   rahb ari  I.  K a rim o v n in g   «Fidokor»  gazetasi 
m uxbiri  savollariga  bergan  ja v o b la rid a n   to p ish   m u m k in . 
U n d a   t a ’k id la n g a n id e k ,  m a fk u ra   q o tib   q o lg a n   a q id a la r 
yig‘indisi  em as.  M illat  o ‘z  milliy  m a fk urasini  b u tu n   um ri 
d a v o m id a   ta k o m illa sh tirib   boradi.  J a h o n   tajribasi  s h u n ­
d a n   da lo la t  b e ra d ik i,  milliy  m afku ra  bir  em as,  b ir  n e c h a  
avlod  u m ri  d a v o m id a   ishlab  c h iq ila d i,  takom illash ib   b o ­
radi.
D e m a k ,  falsafiy,  psixologik,  pedagogik  adab iy otlarni 
tah lil  qilish  n atijasida  milliy  o ‘zlikni  anglashga  qu yida-
227

---

gicha  t a ’rif   berish  m u m k in :  milliy  o ‘zlikni  a n g la s h —  bu 
b a rc h a   insoniy  fazilatlarning  ibtidosi  b o ‘lib,  x alqim iz  t a ­
rixiy  xotirasi,  ijtim o iy -m a ’naviy  h a yo ti,  milliy  m eroslari, 
u rf-o d a t  va  a n ’a n ala ri,  qadriy atlari,  ru hiyati  h a q id a   m u s ­
ta h k a m   bilim ,  k o ‘nik m a   va  m a la k ala r  b o ‘lishiga  erishish, 
ularni  ongli  ravishda  baholash,  m a ’naviy  h is-tu y g ‘ularning 
ijobiy  b o i i s h i g a   erishish,  o ‘zini  ongli  ravishda  b o s h q a ­
rish,  V atan  tu y g ‘usi  bilan  yashash,  un in g  taraqq iy otig a  o ‘z 
hissasini  q o ‘shish;  o n a   tilini  e ’zozlash  va  b o sh q a   m illat- 
larga  h u r m a t  ila  m u n o s a b a td a   b o i i s h   kabi  faz ilatlarn i 
o ‘zida  m ujassam lashtirish   m ajm uiydir.
Q a d im g i  grek  faylasufi  S u q ro t  (m ilo d d a n   av.  4 6 9 — 
399 y.y.):  « 0 ‘zini  anglagan  inson  o ‘zi  u c h u n   n im a   foyda- 
li  va  n im a la r g a   q o d i r   e k a n lig in i  ya x sh i  tu s h u n a d i .  U 
q o i i d a n   keladig an  ish  bilan  sh u g ‘u llan ish  asn o sid a   o ‘z 
ehtiyojini  q o n d ira d i  va  saodatga  erishadi.  H a r  q a n d ay  xato 
va  baxtsizliklardan  xoli  b o i a d i .   B uning  natijasi  o i a r o q ,  
u  o ‘zga  o d a m la rn i  q adrlay oladi  va  u la rd a n   ezgulik  y o i i d a  
foyd alan a  biladi.  O q ib a td a,  o ‘zini  k ulfatlardan  asraydi». 
S u q ro tn in g   bu   d o n o   s o ‘zlari  o ‘zlikni  anglashga  undaydi.
Milliy  ruhiyatni  shakllantirishda  «milliy g ‘urur»,  «milliy 
iftixor»,  «milliy  his»,  «milliy  xarakter»  kabi  tu s h u n c h a la r 
h a m   m u h im   o ‘rin  tutadi.
H a r   b ir  shaxs  o ‘z  y u tu q la rid a n   m a m n u n iy a t  hissini 
tu y a d i,  o t a - o n a   fa rz a n d la rid a n ,  u sto z   is te ’dodli  shogir- 
d id a n ,  yozuvchi  yaxshi  asarid an ,  b o g ‘b o n   s o i i m   b o g i d a n  
faxrlanadi  va  ho k a zo .  0 ‘zligicha  qo la  bilgan  o d a m n in g  
g ‘ururi  b u tu n d ir.
Milliy  g ‘u r u r   o ‘zlikni  an g lash d a n   bo sh lan a d i.  0 ‘zlikni 
anglash  milliy  o n g n in g   u y g ‘onish i  va  shakllanishi,  d u n y o - 
qa ra sh n i  u m u m in s o n iy   k o i a m l a r d a   kengaytirishdir.
M illiy  iftixor  —  m illat  m a ’naviy  k am o lo tin in g   b a rc h a  
jih a tla rin i,  m e ro si  va  b u g u n g i  q a d riy a tla rin i  o ‘z  ichiga 
oladi.  Milliy  istiqlol  n atijasida  iqtisodiy  va  m a ’naviy  so- 
h a d a   e ris h ila ja k   va  e ris h ilg a n   y u tu q la r   k o ‘p a y g a n   sari 
0 ‘zb ek isto n   bilan  faxrlanish  hissi  —  milliy  his  s h u n c h a lik  
boyib  boraverad i.  Milliy  his  —  bu  m illat  m a n fa ati  bilan 
yashash,  o ‘zining  kimligini  ta n im o q .  0 ‘zligini  ta n im a g a n
228

---

in so nd a  milliy  iftixor s o ‘nadi.  M illiylik,  m illatga  m a n s u b ­
lik —  bu  u m u m ja h o n   ta ra q q iy o tin in g   q o n u n iy a tid ir,  m il­
liy  g ‘u rursiz  h e c h   bir  m illat  m illat  sifatida  shak llan m ayd i. 
Milliy  x a ra k ter  —  o ‘zbek  xarakteri,  milliy  ruh iyati,  milliy 
o ‘ziga  xos  to m o n la ri  asrlar  d a v o m id a   sh akllang an   h a m d a  
a sta -se k in   ularning  qoniga  va  jo n ig a   singib  ketgan.  « I n ­
so n n in g   kimligini  n im a n i  anglashiga  qarab  bilib  olamiz»  — 
degan  edi  h in d  m utafakkiri  R.  Tagor.
M illiy  iftix o r  t u y g ‘usi  —  o ‘z 
y 
xor 
milliy  mansubligidan  faxrlanish  im ­
koniyati.  Milliy  iftixor  tuyg‘usi  o ‘z  millatining  boy  tarixi, 
madaniy va  m a ’naviy merosidan,  uning ja h o n  sivilizatsiyasiga 
q o ‘shgan  hissasidan  g‘ururlanish  imkoniyati.  Milliy  iftixor 
tuyg‘usi — o ‘zligini  anglash  va  o ‘zgalam i  tushunishga  d a ’vat 
etuvchi  qudratli  kuch.  Milliy  iftixor  tuyg‘usi  — mansublikni 
c h u q u r  anglash  va  uni  e ’zozlashga  intilish — m a ’naviy  ehti- 
yoj  mahsulidir.  Milliy  iftixor,  eng  avvalo,  o ‘zligini  anglash, 
milliy  ravnaqini  t a ’minlash  yo‘lidagi  xatti-harakat,  o ‘z  m il­
lati  istiqboli  oldida  m as’ullikning  beqiyos  namunasidir.
Milliy  iftixor  egasi  b o ‘lgan  kishi,  eng  avvalo,  o ‘z  millati 
o ‘tmishini  yaxshi  bilgan,  uni  qadrlay  oladigan  va  ayni  payt­
da  uni  yangicha  sharoitlar  va  holatlarda  boyitib  boradigan 
komil  inson  hamdir.
M a r h u m   professor  Begali  Q o sim ov   yozgandi:  «Biz j a ­
h o n   sivilizatsiyasiga  k atta  hissa  q o ‘shgan  va  q o ‘shib  ke- 
l a y o t g a n   m a ’r i f a t l i   m i l l a t   e k a n l i g i m i z n i   u n u t d i k .  
T o ‘g ‘riro g‘i,  o n g im iz d a n   siqib  c h iq ard ila r,  o ‘rniga  askar- 
likka  qiziq m ay d ig an ,  texn ik ag a  uquvsiz,  til  bilishga  ya- 
roqsiz  bir  m illat  sifatida  o ‘z im izni  o ‘zim izga  ta n itm o q q a  
urind ilar.  O q ib a td a ,  m illa tn in g   eng  yaxshi  xususiyatlari, 
a n ’a n ala ri  y o ‘qolib  bo rd i.  S hu   ta riq a   m illa tn in g   o ‘zligini 
m a h v   etish ja rayo ni  boshlandi»  («Fidokor»  gazetasi,  2000- 
yil  8 -iy u n ).  B o sq in ch ilar  xalqni  z a b u n   etish  u c h u n ,  avva­
lo,  t a ’lim -ta rb iy a n i  milliy  z a m in d a n   uzoq lashtirib,  bizga 
m a o rifn in g   g ‘a rb o n a   usullarini  ta q d im   qilganlar.  M u sta - 
qillikka  erishg ach,  milliy  m a ’rifat  ta r m o g ‘ini  vujudga  kel- 
tirish  vazifasi  q o ‘yildi.  Prezident  Islom  K arim ovning  1997- 
yil  29-avgustda  Oliy  Majlis  9-sessiyasida  «B arkam ol  av-
229

---

lod  —  0 ‘z b e k is to n   ta ra q q iy o tin in g   p o y d e v o ri»   n u tq id a , 
«T a’lim   t o ‘g ‘risida»gi  Q o n u n   va  « K adrlar  tayyorlash  m il­
liy  d a s t u r b d a   o lg‘a  surilgan  m a salalar  tufayli  xalq  t a ’limi 
davlat  siyosati  darajasiga  koTarildi.  Bu  h ujjatlar  m a ’rifat 
sohasiga  keng  im k o n iy a tla r och ib   berdi.  M ak ta b   —  m a o ri- 
fimiz  sh arq o n alik   va  zam o n a v iy lik   kasb  etishga  q a ratil- 
ganligi  k atta  tarixiy  voqea  b o ‘ldi.
Y evropa  xalqlarida  tarb iy a n in g   m e z o n i  nafosat  (este- 
tika),  S h arq   xalqlarida  esa  asosan,  a x lo q -o d o b   (etika)dir. 
N a fo sa t  va  a x lo q -o d o b   m oh iy ati  o ‘zaro  b o g ‘liq  b o ‘lsa-da, 
nafosat  k o ‘pro q  tashqi  k o ‘rinishda z o h ir b o ‘lib,  a x lo q-od ob  
esa,  asosan,  m u lo q o t ja ra y o n id a   k o ‘zga  tash lanadi.  D u n y o  
m a m la k atlari  m illat  va  e latlarin in g   o d a t,  ra s m -ru s u m   va 
o d o b   q o id a la ri  b ir  xil  em as.  Bu  q o id a la r  ta rix a n   tarkib 
to p g a n   b o ‘lib,  jo y  va  iqlim,  a n ’a n a   va  sh aro it  taqo zosi 
bilan  o ‘zgarib  boradi.  T a n iq li  rus  yozuvchisi  Ilya  E re n - 
burg  deydi:  «Xitoyda  m e n  birinchi  m a rta   ra s m -ru s u m ,  urf- 
o d a t  va  axloq  qoidalari  xususida  bosh  q o tird im .  N egaki, 
Osiyoning  odatlari  yevropaliklarni  taajjublantiradi.  Negaki, 
oyoq  kiyimini  yechm asdan  turib  uyga  kirish  m u m k in   emas, 
re sto ra n lard a   y e v rop acha  ka stu m ,  p a y p o q   kiygan  y apon 
erkaklari  p o ld a   o ‘tiradi...  V enalik   k o rc h a lo n   esa,  sira  ik- 
k ila n m a sd a n ,  b e g o n a   ayolga:  « Q o ‘lingni  o ‘p a m a n » ,  d e y ­
di  va  u ning  q o ‘lini  o ‘padi.  X itoy  va  y ap o n larn in g   odati 
sharqliklar,  turkiylarga  ju d a   m os  keladi.  Kiyinish  bobida 
Janub iy   A m erika  va  Afrikaning  b a ’zi  bir  qabilalarida  ay ol­
lar h o z ir  h a m   yalang‘o c h   yuradi,  talay  Y evropa  m a m la k a t­
larida  q iz-juvonlar  yoqasi  yelkasiga  q a d a r  o ch iq ,  etagi  tiz- 
z adan  bir-b ir  yarim   q arich  b a lan d   kiyim larni  xushlaydilar, 
bu   h o i  sharqliklar  u c h u n   kam ida  behayolik  sanaladi.
Sharq  iftixori  xususida  Ibn  Sino  b u n d a y   yozadi:  «Ax­
loq —  h a r b ir  kishining  o ‘z i n i - o ‘zi  id o ra   qilish  ilm idir.  Bu 
ilm ni  egallash  o ‘z - o ‘zidan   b o ‘lmaydi,  balki  unga  k o ‘nikm a 
natijasida,  e ’tiq o d   vositasida  erishiladi.  M u a y y a n   axloq 
qo id a la rin in g   m aq sad g a  m uvofiq  b o i i s h i   u c h u n   ularn in g 
zaruriyligini  anglab  y e tm o q   lozim».  A bdulla Avloniy:  «Ax­
loq  —  in s o n la m i  yaxshilikka  ch aq iru v ch i,  y o m o n lik d a n  
q a ytaruv chi  bir  ilmdir.  Yaxshi  xulqlilarnin g  yaxshiligini,
230

---

y o m o n  xulqlilarning yom onligini  dalil va  m isollar ila  bayon 
qila d u rg ‘o n   kito bn i  axloq  kitobi  deyilur».
Yevropaliklar:  buyuk  fransuz  adibi  G .  Flober  «Nimaiki 
g o ‘zal  e k a n ,  u  a x lo q iy d ir» ,— d eyd i.  Y oki  rus  faylasufi 
N .  C h ern ish e v sk iy :  « In s o n   qaysi  n a rs a d a   o ‘zi  o ‘ylagan 
m a ’n o d a g i  h a y o tin i  (tirik lik n i)  k o ‘rsa,  o ‘sh a   m a v ju d o t 
go ‘zaldir»,  deb  yozadi.  Bu  gaplardan  m u m to z   rus  estetika- 
sining   m o h iy a ti  o ‘zligini  a n g la s h d a n   iboratligi  m a ’lu m  
b o ‘ladi.  Milliy  g ‘u m r   va  millatga  sadoqatlilik  masalalarida 
m a ’naviyat  va  m a ’rifatning  b ir  b o ‘lagi  b o ‘lmish  milliy  m af­
kura  m u h im   am aliy  a h am iy atg a  egadir.  Milliy  m afkura, 
yurtboshimiz  t a ’biri  bilan  aytganda,  bu  xalqning,  millatning 
o ‘tda yonmaydigan,  suvda c h o ‘kmaydigan o ‘lmas e ’tiqodidir.
H a r  bir  inso nn in g  o ‘z  m ako ni 
a ta n   tuyg  usi 
ya  v a ta n i  b o 4 a d i.  I n s o n   b e v a ta n
b o im a y d i.  S h u n d a y   b o ‘lgan  taqdirda  h a m ,  bu   ibora  b iron 
shaxsga  nisbatan  ishlatiladi.  Y agona  zam in ,  yagona  vatan, 
yagona  ta q d ir  tushu nchasi  k o ‘pgina  xalqlarga  xos  b o ‘lib, 
xalq qudratini  birlashtirib  turadi.  «O na Vatan»  iborasi  kishi­
lar  orasida  m u qadd as,  aziz,  sevimli  V atanga  nisbatan  ish­
latiladi.  V atan  O naga  tenglashtiriladi.  U larning  ikkalasiga 
bevafolik,  sotqinlik qilgan  kishining  kosasi  o qarm aydi,  xor- 
zorlikda,  pushaym onlik da,  yolg‘izlikda  kun  o ‘tkazadi.
V a tan   tu s h u n c h a s i  tarix  d a v o m id a   ijtim o iy -iq tiso d iy  
taraqq iy ot  m u nosabati  bilan  o ‘zgarib,  kengayib,  rivojlanib, 
boyib  b organ.  Ibtidoiy ja m o a   tu z u m i  sh aro itid a   m u ay yan  
q a b ila   y a s h a g a n   jo y   o ‘sh a   q a b ila n in g   v a ta n i  s an a lg a n . 
J o n d o s h   va  tild o s h   q a b ila la rn in g   uzviy  ittif o q id a n   elat 
paydo  b o ‘lgan,  elat  yashagan  h u d u d   el  d eb  atalgan.  M a ­
salan,  o ‘zbek  xalq  d o sto n la rid a   C h a m b il  eli  iborasi  k o ‘p 
uc h rayd i.  M u ay y a n   h u d u d   d o ira sid a   m arkaziy  bo sh q aru v - 
ning  p a y d o   b o ‘lishi  bilan  V atan  tu s h u n c h a s i  elat,  y a ’ni 
xalq  va  davlat  tu s h u n c h a la rin i  q a m ra b   olgan.
X a lq n in g   m a d a n i y a t i ,  iq tis o d iy   t u r m u s h ,   r u h iy   va 
ru h o n iy ,  m a ’rifiy  va  m a ’naviy  ra v n a q   to p a   b o rish i  n a ­
tijasida  sh u   x a lq q a   m a n s u b   k ish ila r  o ra sid a   m u s h ta ra k lik  
sh a k lla n a d i.  X alq  b ila n   m illat  o ‘rtasidagi  b irin c h i  va  b ir- 
la m c h i  farq  sh u n d ak i,  m illat  vakillarida  u yu shq oq lik, jip s-
231

---

lik,  bird am lik,  h a m jih a tlik ,  m aslak  va  e ’tiq o d d a   yago na- 
lik,  o ‘zaro   m a n fa atd o rlik ,  b o g ‘liqlik  va  alo q ad o rlik ,  b u ­
gungi  tu rm u s h   va  kelgusi  m a q s a d la rd a   u m u m iy lik   xalq 
vakillaridagidan  k o ‘ra  kuchli  va  q u d ra tli  b o ‘ladi.  Kishilik 
ta ra q q iy o tin in g   bugungi  b o sq ich id a   ijtim oiy  g u ru h la rn in g  
eng  ravnaq  to p g a n   b o ‘g ‘ini  m illatdir.  S h u n in g   u c h u n   ham  
hozirgi  k u n d a   o ‘ziga  ja h o n d a g i  187  d avlatni  birlashtirgan 
eng  nufuzli  x alqaro  u y u sh m a   Birlashgan  M illa tla r T a s h k i­
loti  (B M T )  deb  ataladi.  X alqlar  T ash kilo ti  d e b   em as.
Biroq  haligach a  yer  yuzida  kishilik  ta ra q q iy o tin in g   il- 
garigi  bosqichlarida  yashayotgan  qabilalar,  elatlar va  xalqlar 
mavjud.  D e m ak ,  hozirgi  talab   nuqtayi  n a z a rid a n   y o n d o - 
shilsa,  xalq  millat  d eb  hisoblanishi  u c h u n   b o sh q a   asos  va 
o m illa rd a n   tashq ari  xalqaro  h u q u q n in g   subyekti  deb  tan  
o ling an  m u sta q il  va  suveren  davlatga  h a m   ega  b o ‘lishi 
kerak.  S h u n d a n   kelib  chiqilsa,  0 ‘zbek isto n  R espublikasi 
o ‘zbek  m illatinin g  v atanidir.  Bu  o ‘rin d a   davlat  va  o n a - 
V a ta n   ay ni  b ir  m a ’n o n i  ifo d a la y d i,  y a ’ni  0 ‘z b e k is to n  
R espublikasi  d e g an im izd a   V a ta n im iz n i  tu s h u n a m iz ,  V a ­
tan   d e g an d a   0 ‘zbekiston  R espublikasini  idrok  etam iz.
V atan  hissi  shu  V a ta n n in g   egasi  b o ‘lm ish  xalqni  bi- 
lishdan,  u n in g   qadriga  yetish d an ,  buyukligini  e ’tir o f  etish- 
d a n   bo sh lan a d i.  V a tan   va  xalq  egizak,  m u s h ta ra k   t u s h u n ­
cha:  birinchisini  his  etish  u c h u n   ikkinchisini  b ilm o q   k e ­
rak.  V atan  bu  x alqn in g  o ‘tm is h i,  bu gun i  va  kelajagidir. 
Bu  m adaniyati,  m a ’naviyati,  m a ’rifati,  tili,  dini,  fe ’l-atvori, 
o ta -b o b o la rid a n   qolgan   o ltin   m ero si,  to m irla rid a   gupirib 
tu rg a n ,  av lo d d an   avlodga  o ‘tib  kelayotgan  p o k iz a   qo n i, 
tarixidagi  m u h im   bosqich lari,  buyu k  davlat  q urish   m a q s a ­
d id a   olib  b orayo tg an   kurashidir.
Z e ro ,  m a ’naviyat  o d a m la r  qalbi  va  ongiga  kelajakka 
ish o n c h   tu y g ‘usini  olib  kirishi,  V atanga  m u h a b b a t,  in s o n ­
parvarlik,  m ard lik   va  s a b o t- m a to n a t,  a do lat  hissini  ta rb i- 
yalashga  xizm at  qilishi  lozim .  H adisi  sharifda  qayd  q ilin ­
gan  «V atanni  sevm oq  iy m o n d a n d ir» ,  «O ta  yerim »,  «O na 
yu rtim »,  «K in dik  q o n im   t o ‘kilgan  yer»  kabi  tarixiy  t u ­
s h u n c h a l a r   h a y o t d a   o ‘z  o ‘r n i n i   e g a lla b ,  a h a m i y a t i n i  
tik la m o q d a .  B iroq  V a ta n n in g   h a q iq iy   fa rz a n d i  b o ‘lish
232

---

u c h u n   uni  sevish,  qadrlashning,  u  bilan  faxrlanishning  o ‘zi 
kifoya  qilm aydi.  0 ‘zini  V a tan   farzand i  deb  hisoblagan  h a r 
bir inson   u n in g  m od diy,  m a ’naviy  boyliklarini  asrab-avay- 
lash,  y a n a d a   k o ‘paytirish,  V a tan   m u d o fa a   q u d ra tin i  m u s ­
ta h k a m la s h ,  u n in g   xalqaro  o b r o ‘- e ’tib o rin i  o shirish  ishi­
ga  m u n o sib   hissasini  q o ‘s h m o g ‘i  zarur.
V atanga  m u h a b b a t  —  v a tan p a rv a rlik n in g   asl  m o h iy a - 
tid ir.  V a ta n n i  y u r a k d a n   his  q ilm o q   va  s e v m o q   k erak. 
B uning  u c h u n   sog‘lom ,  aqlli  va  o ‘ty urak   b o ‘lm o q   lozim. 
Ingliz shoiri  J.  Bayron:  «Kimki  o ‘z yurtini  sevmasa,  u  hech 
n im a n i  seva  o lm a y d i» ,— degan  edi.
V atanni  qalbdan  c h u q u r  his  qilish  uch u n   h am ,  xalqning 
vatanparvarlik namunalarini ko ‘rsatish  uchun  ham  Vatan  hur, 
mustaqil  b o ‘lishi  shart  hisoblanadi.  0 ‘zbekiston  mustaqilligi 
e ’lon  qilingach,  V atanning  qadri  ortdi,  xalqimizning  qadri 
tiklandi.  Shu  bois  mustaqillikning  qadriga  yetishimiz,  uni 
e ’zozlashimiz,  m ustahkam lab  borishimiz  kerak.
V atan  m e h rin i,  V a tan   tu y g ‘usini,  u n in g   m o ‘tabarligi- 
yu  u l u g ‘v o r lig in i  s o ‘z  b ila n   if o d a la s h   q iy in .  H a r   b ir 
b a rk a m o l  inson   V a tan   u c h u n   h a m m a   n a rsan i,  h a tto  jo n i-  
ni  h a m   ayam aydi.  M av lo n o   F uzuliyning:  « M en in g   b itta 
h a y o tim   bor,  b o rd i-y u   m in g ta   h ay o tg a   ega  b o ‘lgan  ta q d i- 
r i m d a   h a m   h a m m a s i n i   V a ta n   u c h u n   s a r fla g a n   b o ‘lu r 
ed im » ,  — d e g a n   s o ‘zlari  V a ta n n i  his  qilish  z a ru riy a tin i 
a n g la t a d i.  S h u   o ‘r i n d a   V a ta n   t u y g ‘u s in i  q u y id a g ic h a  
izohlash  lo zim   b o ‘ladi:
«V atan  tu y g ‘usi  —  b u   aziz  v a ta n im iz n i  o b o d   e tg an  
o d d iy   kishilarim izn in g  fid o k o ro n a   m e h n a tin i  yo d d a   tu -  
tishdir.
V a tan   tu y g ‘usi  —  bu  o ‘z  a q l-id ro k i  bilan  ja h o n   sivili­
zatsiyasiga  u lk a n   hissa  q o ‘shgan  q o m u siy  m u ta fa k k irla rn i 
yodga  olishdir.
Vatan  tu y g ‘usi  —  bu  m u s u lm o n   dunyosi  e ’tir o f   etgan 
I m o m   B uxoriy,  T e rm iziy ,  S a m a rq a n d iy   kabi  a llo m a la r 
n o m in i  yodga  olishdir.
V a ta n   t u y g ‘usi  —  bu  islo m   t a ’lim o ti  riv o jlan ish ig a  
bemisl  hissa  q o ‘shgan  (B a h o u d d in   N a q sh b a n d ,  Xoja A h ro r 
valiy  singari)  o ‘nlab  b u y u k   z o tla rn i  yodga  olishdir.
233

---

V a tan   tu y g ‘usi  —  bu   V a ta n n i  h im o y a   qilib,  V a tan   deya 
f i d o   b o ‘lg a n   ( T V m a r i s ,   S h i r o q ,   S p i t a m e n ,   K u b r o ,  
S o lihb ek )larni  eslash.
Vatan  tuyg‘usi — T u ro n z a m in n i  yer yuzida  eng  qudratli 
davlatga  aylan tirgan  buyu k  sark ard a  A m ir  T e m u rn i  esga 
olish  va  u nga  m u n o sib   b o ‘lishdir.
V a tan   tuy g‘usi  —  bu  m u sta m lak a   tu z u m ig a   qarshi  bosh 
k o ‘ta rgan   D u k c h i  e sh o n   x otirasini  u n u tm aslik d ir.
V a ta n   tu y g ‘usi  —  bu  20,  30,  40,  50  va  8 0 -y illard a  
q a ta g ‘o n   qiling an ,  q u rb o n   b o ‘lgan  m inglab  m illat  vakil- 
larini  un u tm aslik d ir.
V atan  tu y g ‘usi  —  bu  aziz  va  g o ‘zal  V a tan im izga  y u k ­
s ak   e ’t i q o d   b i l a n   y a s h a s h ,   u n g a   h a m i s h a   s a d o q a t l i  
b o ‘lishdir».
1994-yil  2 3 -m a y d a   0 ‘z b ek isto n d a   Q o z o g ‘iston  k u n la - 
rining  ochilishiga  b a g ‘ishlan gan   ta n ta n a li  yig‘ilishda  y u r t­
b o s h i m i z   I s lo m   K a r i m o v   s h u n d a y   d e g a n   e d i:  « O n a  
y u rtim iz   T u rk isto n   —  k atta  bir  uy,  b u y u k   b ir  r o ‘zg‘or, 
buyu k  bir  oila.  Bu  oila  farzand lari  q a n c h a lik   yaqin  va  ahil 
b o ‘lsa,  r o ‘zg‘o r   h a m   sh u n c h a lik   o b o d   va  t o ‘kin  b o ‘ladi... 
M arkaziy  Osiyo  m intaqasida  h a m   iqtisodiy,  h a m   m a ’naviy, 
ham   siyosiy  jih atdan   yagona  m uhit  tashkil  qilish  bugungi 
kunning  eng  dolzarb  masalasidir.  Y agona  Turkiston  shiorini 
barcha xalqlarimiz q o ‘llab-quw atlashiga zarracha  ham   shub- 
ha  y o ‘q.  B uni  M arkaziy  O siyo  m in ta q a sin in g   tinchligi, 
barqarorligi  va  kelajak  ravnaqini  qadrlaydigan  m ing-m ing- 
lab  insonlar  ochiq  qalb  va  ochiq  ch eh ra   bilan  kutib  olm o g‘i 
muqarrar».  A na  shu  yig‘ilishda  yurtboshim iz  Islom  Kari­
mov «Turkiston  —  um u m iy uyimiz»  degan  n o m n i taklif qildi 
va  bu  tashabbus  t o ‘la  q o ‘llab-quw atlandi.
1994-yil  1 0-yanvarda  T o s h k e n td a   0 ‘z b ek isto n   bilan 
Q o z o g ‘iston  o ‘rtasida  y agona  iqtisodiy  m a k o n   b a rp o   etish 
t o ‘g ‘risidagi  S h a rtn o m a   im zolan di.  1994-yil  16-yanvarda 
Q irg‘iziston  h a m   sh artn o m ag a   q o ‘shildi.  1994-yil  30-aprel- 
da  Q irg ‘iz isto n n in g   C h o ‘lp o n o ta   s h a h r id a   0 ‘zb ek isto n , 
Q o z o g ‘isto n   va  Q irg ‘iziston  o ‘rta sid a   y a g o n a   iqtisod iy  
m a k o n   b a rp o   etish  t o ‘g ‘risidagi  s h a r tn o m a g a   T o jikiston 
R espublikasining  q o ‘shilishi  t o ‘g ‘risidagi  p ro to k o l,  m in -
234

---

taqaviy  integratsiyani  y a n a d a   c h u q u rla sh tiris h   t o ‘g ‘risida 
4  davlat  rah b a rla rin in g   b a y o n o ti  qab ul  qilindi.
0 ‘zbek,  qozoq,  qirg‘iz va b osh qa turkiy xalqlar o ‘rtasida 
am aliy  d o ‘stlik  va  qardoshlik,  iqtisodiy,  m adaniy-siyosiy 
aloqalar  y o ‘lga  q o ‘yilganligi  m ustaqillikning  buyuk  sam a- 
rasidir.  P rezidentlar va  H u k u m a t  boshliqlarining T oshkent, 
Bishkek,  A shxoboddagi  uchrashuvlarida  M arkaziy  Osiyo 
xalqlari  hayotiga  oid  k o ‘pgina  iqtisodiy,  m adaniy-siyosiy 
m u a m m o la r  m u h o k a m a   qilinib,  ularni  hal  qilish  y o ila r i, 
moliyaviy  asoslari  belgilab  olinganligi  va  ularn in g  amaliy 
natijalari  sezilayotganligi  diqqatga  sazovordir.
M arkaziy  Osiyo  mintaqasida  istiqomat  qilayotgan  xalq­
lar  tarixiy,  m a d a n iy   ta ra q q iy o tin in g   m ushtaraklig i  bilan 
birlashgandir,  ular  a n ’a n a   va  m a ’naviy  q a d riy a tla r  asosi- 
da jip slashib  turibdi.  Z o t a n ,  u la r a z a l-a z a ld a n   o ‘zaro  h u r- 
m a t,  tin c h -to tu v lik   va  yaxshi  q o ‘sh n ich ilik  ru h id a   in o q - 
likda  yash ab   kelishgan.
U m u m iy   m a ’naviy  q a d riy a tla r  b ilan   bir  q a to rd a   bizni, 
sh u n in g d ek ,  e n ergetik a,  suv  va  m in ta q a n in g   b o s h q a   tabi- 
iy  resurslarid an  foy dalanishga  asoslangan  a n ’anaviy  sav- 
do,  iqtisodiy  a lo q alar  h a m   b o g ‘lab  turibdi.
Shuni  hisobga  olgan  ho ld a  1995-yil  3 -m a rt  kuni  T osh- 
hovuz  shah rid a  b o ‘lib  o ‘tgan  kengashda  M arkaziy  Osiyo 
prezidentlari  Q o ‘shm a bayo no t  qabul  qildilar.  U n d a  hozirgi 
m u h im   b ir  d a v rd a   m a m la k a tla rim iz   xalqlari  h a y o tin in g  
buguni  va  kelajagi  u c h u n   teng  hu quqli  ham korlik,  yaxshi 
q o ‘shnichilik  asosiy  tam oyillar  b o ‘lib  qolishi  e ’tiro f  etildi.
2004 -y il  iy u n   o y id a   O s to n a   s h a h r id a   b o ‘lib  o ‘tg an 
uchrashuvda yangi  iqtisodiy m a k o n   tuzish  va b o sh qa o ‘zaro 
a lo q a la rn i  riv o jla n tiris h   b o ‘y ic h a   q a to r   h u jja tla r  qab ul 
qilindi.