|
XX asming hozjrgi davrdagi ilmiy adabivotlarda ekoturizmning
tabiatga ta ’siri haqida ilmiy-amaliy tajriba va kuzatuvga
asoslanmagan xulosalar yozila boshlandi. Bu haqda yuqorida
to‘xtaldik. Masalan, Rossiyadagi ekologik turizmning darg'alari
b o lg an Drozdov A.V., Sergeyeva Т.К., Xrabovehenko V.V.,
va Kosolapov A.B.laming turizmning tabiatga ta ’siri haqidagi
xulosalari bir xil m a’noda, ya’ni turizmning tabiatga ta ’siri:
a) to cg‘ridan to'g'ri; b) yonlama (bilvosita) yuz beradi.
Ekoturiz:mning tabiatga to ‘g‘ridan io cg‘ri ta’siri haqida juda
ko‘p misollar keltirish mumkin. Bu misollarning barchasida
ekoturizmning noto‘g‘ri tashkil qilin shi va ekoturistik faoliyatning
nazoratsiz holatlarida yuz beradi. Ekoturizmda quyidagi ikkita
holat
ekoturizmni
rivojlantiruvchilar,
ekoturizmni
tadqiq
qiluvchilar uchun juda muhim hisoblanadi:
1. Ekoturizmning tabiatni muhofaza qilishi.
2. Tabiatni ekoturizmdan muhofaza qilish.
Ekoturizmning asosiy maqsadi tabiatni muhofaza qilish
hisoblanadi. Ekoturizmning jahonda shakUantirilishi dunyoviy
ekologik
mqirozJardan
kelib
chiqqanJigi
ham
o£rganj!di.
Ekoturizmning tabiatga har qanday ta’siri ekoturizmning huquqiy
me’yorlari ishlab chiqilmagan holatlarda yuz beradi. Ekoturizmning
59
Сергеева Т.К. Экологический туризм. Москва: Финансы и ста-шстика,
2004. С. 360..
179
huquqiy me’yorîari ishlab chiqilmagan holatlarda ekoturiznuxi tashkil
qffish va ekoturistik faoliyatni nazorat qilish ham qiyin kechadi.
Tabiatni
ekoturizmdan
muhofaza
qilishda
ekoturistik
resurslardan foydalanish yuklamasmi, ya’ni ekoturistik obyéktga
bir kunda qancha ekoturistni qo ‘yish chegarasini, m e’yorini bilish
lozim. Bu chegaradan, yuklamadan ortig'i ekoturistik bosim
deyiladi. Ekoturistik bosim qanchalik ortsa tabiatga keltirilgan
zarar oshib boradi. Bunday holatlarda tabiatdan ekoturizmda
foydalanish zararii b o iib chiqadi.
Ekoturiznming tabiatga to"g‘ridan to £g‘ri ta ’siri quyidagi
holatlarda yuz beradi:
• ekoturistik m e’yordan ortiq baîiq ovlash va ekoturistik
m e’yordan ortiq ovchilik ta ’sirida o ‘simlik va hayvonlaming
qirilishi, tabiiy hududlardagi qishloq xo‘jalik faoliyati natijasida
tabiiy sharoitlaming buzilishi.
• o simliklar va hayvonlaming tabiiy hayotiga aralashuv —
shovqin, ulami qo'ldan oziqlantirish, sun’iy sharoitlarda ko'paytirish,
doimo ta’qib qilish, kuzatish, uyalarini buzish va boshq,;
inson keltirgan
oziq-ovqat chiqindilaridan yuqumli
kasalliklaming kelib chiqishi, o'rm onlarning kesilishi, tuproq
qatlamida salbiy o £zgarishiaming hosil bo £lishi.
14.2. Ekoturizmnmg tabiatga yonlama ta ’stri
Ekoturizmning tabiatga yonlama ta’sirini insoniyatning tabiaí va
uning resurslaridan noto£g£ri foydalanishi-antropogen ta ’sirkrining
barchasini misol tariqasida keltirsak to ‘g£ri bo£ladi. Bunday ta’siriar
haqida juda ko£p!ab misollami keltirish mumkin. Bu misollaming
umumiy holatlarini quyidagicha tushimtirish mumkin:
• hayvonlar va o £simliklar tabiiy yashash muhitining inson
faoliyati natijasida o £zgarishi;
• geografik tabiiy muhit komponentlariga global antropogen
ta ’sir (suv yuzalari va tuproqning ifloslanishi, o £rmonlaming
kesilishi va eroziyaning kuchayishi, iqhmning global o £zgarishi,
180
atmosferaning ifloslanishi, dunyo okeamning ifloslanishi va boshq.);
hayvonlami sun’iy sharoitlarda saqlash, hayvon va
o ‘simliklarning tabiiy sharoitdagi yashash jarayonlariga aralashish
va boshq.;
• tabiatga o ‘nglanmas qiig'in keltiravchi harbiy qtirollami smash;
• zaharh kimyoviy moddalami ishlab chiqarish va qollash.
E’tibor qilsak, yuqorida keltirilgan “ta’sirlar” o'tgan asming
ikkinchi
yarmidagi
insonnmg
ilmiy-texnika
taraqqiyotiiii
rivojlantirishi natijasida sayyoramiz “tabiatini bo‘ysundirish” shiori
bilan ertangi kunini o ‘ylamasdan, kelajak avlodinmg tabiatdagi
rizqi-nasibasini yeb qo'yishini izohlash deb baholasa xato bolmaydLp
Ikkinchidan,
“ta ’sirlar”ni
yozgan
mualliflar
tabiatga
ekoturizmning ta ’sirmi emas va turizmning ham ta ’sirini emas
balki, tabiatga insoniyatning butun sivilizatsiyasi davridagi
ochko'zligi va kaltafahmligi natijasida ayniqsa, o‘tgan asming
ikkinchi yarmidan to hozirgacha davom etayotgan tabiatni buzish,
yemirish, talash va qirishming natijalarini izohlashgan.
Ekoturizmni rivojlantirar ekanmiz uning tabiatga yonlama
(bilvosita) ta ’siri b o lish i kutilmagan hodisa emas. Bu ta’sirlarsiz
ekoturizmni rivojlantirib bolm aydi. Bu yerda asosiy mulohaza
tabiatdagi
ekoturistik so‘qmoqlar,
ekoturistlaming
nojo‘ya
harakatlari, qocriqIanayotgan hududlardagi so‘qmoqlarda qisqa
muddatli dam olish infratuzihnalari, ekoturistlaming shovqini va
chiqindilari haqida bormoqda60,61.62.63.
Ekoturizmni tashkil qihshda ekoturizmda lider davlatlaming
“alohida muhofazadagi tabiiy hududlar”da ekoturiznmi rivojiantirish
mexanizmlaridan foydalanishimiz kerak. Bu haqida 9-bobda
yozildi, foydalanish tizimi chizma ravishda keltirildi (EKONET).
60
Дроздов A.B. Основы экологического туризма. Москва: Гардарики,
2005. С. 271.
61
Сергеева Т.К. Экологический туризм. Москва: Финансы и статисти
ка, 2004. С. 360.
62
Храбовченко В.В. Экологический туризм. Москва: Финансы и ста
тистика, 2003. С. 172.
63
Косолапов А.Б. Теория и практика экологического туризма. Москва:
КНОРУС, 2005. С. 240.
181
Bu foydalanish tizimining uchinchi zonasi (Bufer mintaqalar
Do'stlaringiz bilan baham: |
