0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

0 ‘rgasiish obyekti
Dunyoda turizm sohasining ekologik turizm yo‘nalishi insoniyat 
oldidagi ekologik inqirozning oldini olish,  insoniyatning barqaror 
rivojianishi  va yashab  qolishi  uchun,  sayyoramiz tabiati va  uning 
resurslarini  saqlab  qolishdagi  najot  yollarini  axtarish  zaminida 
shakUandi  va  rivojlanlb  bormoqda.  Insoniyat  oldida  turgan 
sayyoraviy  ekologik  muammolarni  insoniyatning  o‘zi  bartaraf 
etishi  kerak  va  bartaraf  etishga  majbur.  Shu  nuqtayi  nazardan 
ham,  mamlakatimizda  ekoturizmni  rivojlantirish  masalalarini 
o‘z vaqtida  hal  qilishimiz,  tabiatimizdagi  bioxilma-xillikni  saqlab 
qolish,  tabiiy  resurslarimizni  muhofaza  qilish  hamda  xalqaro 
ekologik  mqirozlarning  oldini  olishga qo‘shgan hissamiz bo‘ladi.
Shu  o‘rinda 0 ‘zbekiston  Respubtikasining  Birinchi  Prezidenti 
LA.  Karimovning  ushbu  so‘zlarini  keltirishimiz  o‘rinti  boiadi: 
“Men  turistik  biznes  deganda,  turizmni  shunchaki  rivojlantirish 
emas, balki kengmq (ushunchani nazarda tutaman.  Bundagap turizm 
faoliyati  bilan  bevosita  bogliq  bolgan  xizmat  ko ‘rsatish  va  servis 
tarmoqlarini  rivojlantirish  haqida  bormoqda.  Bu  soha  taraqqiyoti 
mamlakatimizga xorijiy turistlarni ko ‘plab jalb etish bilan birga,  eng 
muhimi,  katta  valuta  tushumlarini  ta ’minlash  bilan  yurtimizning 
iqtisodiy va ijtimoiy rivojiga  ulkan  hissa qo ‘shishi muqarrar”2.
Turizm  sohasi  o‘z  rivojianishi ni  boshlayotganligi  uchun 
respublikamizda  iqtisodiyotning bu  muhirn  tarmogining  isiiqboli
2
1 
.A. 
Karimov.  Obod  va  ozod  vatan,  erkin  va  farovon  hayot  pirovard 
maqsadimiz.  — Toshkent,  0 ‘zbekiston,  2000.  232-b.
5

---

bo‘yicha  ilmiy  tadqiqotlar  asta-sekinlik  bilan  tabliî  qilinmoqda, 
ekoturizmni O'zbekistonda tashkil  qilishning mohiyati,  an’analari 
va sfrategiyasi, 0 ‘zbekistonda milliy turizmni rivojlantirish modeli, 
milliy turizm biznesini tashkil qilish va boshqarish hamda turizmda 
xavfsizlik  asoslari  bo'yicha  dastlabki  muhim  tahlillar  natijaîari 
chop  qilindi.  Shuningdek,  0 ‘zbekistonda  turizm  sohasida oliy va 
o‘rta toifadagi  mutaxassisîar tayyorlash uchun dastlabki darsliklar, 
o'quv-uslubiy  qollanmalar,  sohani  rivojlantirishda  o‘quv-uslubiy 
ahamiyatga ega bo‘lgan muhim  ilmiy adabiyotlar tayyoriamnoqda. 
0 ‘zbekistonda  turizmni  rivojlantmshning  dolzarb  masalalari  va 
muammoîari  va  ulaming  yechimlariga  bag£ishlangan,  o‘quv  va 
ilmiy  adabiyotlarning  nashr  qilinganhgi  ham,  iqtisodiyotimizda 
turizmning  muhim sohaga aylanib borayoiganligini  bildiradi3.
Mamlakatimizda turizmni shakllantirishda turizm sohalarining, 
turizm  turlarining  mohiyaiini  anglab  olishda  turizm  amaliyotida 
va  nazariyasida  etuk  mutaxassisîar,  olimlarning yo‘qîigi  natijasida 
dastlabki vaqtlarda ko‘pïab noaniqliklarga y o i qo‘yildi. Tajribasizîik 
natijasida dastlabki tadqiqotchilar ekoturizmning kelib chiqijshi va 
uning maqsadi,  vazifalarini  to‘g£ri  tushunaolmadilar.
Ekoiogik  turizm  xalqaro  miqyosda  ommavîylashib  borishi 
natijasida  uning  targ‘ibotiga  va  tashviqotiga  bag‘ishlangan  ilmiy- 
amaliy  konferensiyalar  tashkil  qilish,  o'tkazish  kuchaytirilgandan 
keyinnoanîqfîkr-mulohazalar, quruqtavsiyalar, iJmiyto‘plamlarda 
ekoturizmning  ta’rif va  tavsiflarini  belgilashdagi  tavsiyalar  iîmiy- 
amaliy  jihatdan  asoslanmagan  holda  ko£payib  ketdi  (shaharlar 
ekoturizmi,  tarixiy  obidalar  ekoturizmi,  arxeologik  qoldiqlar 
ekoturizmi,  hayvonot  bogiari  ekoturizmi,  muzeyîar  ekoturizmi 
va boshq.).
Ekoturizmni  rivojlantirishda  muammolar  bilan  birga  noaniq, 
axborotlarning, tavsiyalaming ham ko‘payib borayotganligi turizm
3 И.Тухлиев, Т.Абдуллаева. Экологический туризм; сущность, тенденции страте­
гия развития.  -   Toshkent, 2006. 416-b., Tuxliyev L,  Hayitboyev R. va boshqalar.  Turizm 
asoslari.  -   Toshkent,  2014.  330-b.  Tuxliyev  LS.,Qudratov G ‘.H.,  Pardayev  M.Q.  Turizmni 
rejalashtirish.  -   Toshkent,  2010.  265-b.  Mamatqulov X.M.  Turizm  infratuzilmasi.  O'quv 
qo'llanma. -  Toshkent, 2011. 336-b.

---

a’limi  yo‘nalishida  foilim  olayotgan  yosh  mutaxassislami  ham, 
turisfik  firmalar  faoliyatini  ham,  ekoturizmdagi  tadbirkorlarni 
ham,  tadqiqotchilami  ham  cha!kashtirishi  aniq.  Shuning  uchun 
ham  biz,  jahon  ekoturizm  rivojidagi  ustuvor  usullar,  dasturlarini 
yaxshi 
o‘rganishimiz, 
ekoturizm 
rivojlangan  'davlatlaming 
tajribalari  asosida o‘zimizning milliy ekoturizm  dasturlarini ishlab 
chiqishga  mas’ulmiz.  Bu  yo‘nalishda  dastlab  ekoturizmning 
kelib  chiqishidagi  ijtimoiy-iqtisodiy,  tarixiy  muhit  sabablari  va 
mohiyatini  bilishimiz va tushunib olishimiz lozim.
Ekologik  turizin  Vatanimizning  tabiiy  resurslaridan  oqilona 
foydalanish  sohasida,  naiaqat  xorijiy  sayyohlami  Vatanimizning 
tabiiy  landshaftiari,  hayvonot  va  nobotot  dunyosiga  boy  harnda 
betakror  tabiati  bilan  tanishtirish,  balki  xalqlar  o‘rtasida  do‘stlik 
rishtalarini  bog‘iash,  mamlakatlar  va  turii  xalqlarning  bir-birini 
kengroq bilishiai ta’minlaydi, shu bilan biiga 0 ‘zbekiston hududida 
qirilib  ketish  arafasida  turgam  noyob  hayvoniar  va  o‘siinliklami 
saqlash,  ko‘paytirish  maqsadlarida  qo‘riqxonalar  tarkibida  va 
atrofida jahon talablariga javob beraoladigan milliy tabiiy boglarni 
yaratish  loyihalarini  ishlab  chiqish,  ularni  amalga  oshirish  orqali 
muhofaza qilinadigan hududlarda ekoturizm obyektlarining moddiy- 
texnika  bazasini  yaratish  uchun  «ekoturizmni  rivojlantirish»  davlat 
dasturlarini  ishlab  chiqish  zarur boiadi.
Ekologik  iurizmning  haqiqiy  muxlislari  o‘zming  yangi 
tabiat  go‘shalariga  sayohati  vaqtida  «tabiat  — jamiyat  do'stligi, 
birdamligi»  munosabatlarini  ko‘rishni  xohlaydi, 
kuzatishni 
xohlaydi.  Umumiy fikriarni jamlab tahlil  qilganimizda,  ekoturizm 
tabiat  qo'ynida  bo‘lishlikdir.  0 ‘zbekistonda  hozirgacha  turizm 
sohasiga  bag‘ishlangan  ilmiy  adabiyotlarni  o‘rganish,  tahlil 
qilishdan  va  turizm ning  rivojlanish  ma’lumotlari  natijalaridan 
ma’lum boiadiki,  turizm Respublikamizda umumiy yo‘nalishdagi 
dastlabki bosqichlaridan  o‘tdi4.5.
1 
Tuxliyev S.S., Q udratov G‘.X., Pardayev M.K. Turizmni rejalashtirish. Darslik.  -  X: 
Iqtisodiyot, 2010.  265-b.
5 Tuxliyev I.S., Hayitboyev  R., Safarov B.Sh., Tursunova G. Turizm asoslari.  Darslik.  -
Tosh ¡cent, 2014. 330-b.
7

---

Endilikda, 
Respublikamizda 
turizmni 
rivojlaníirishning 
iqtisodiy  geografik,  íabiiy,  mintaqaviy  jihatlarini  íadqiq  qilish 
yuzaga  chiqmoqda.  Lekin  bu  yo‘nalishdagi  ilmiy  izlanishlar juda 
kam.  O'zbekisíoniik  turizm  mutaxassislari  turizrri  geografsyasj 
va  mintaqaviy  turizmni  rivojlantirishning  jsíiqbolli  yo‘nalish 
eitanijgini  tadqiq  qilishga  kirishdilar.  Bu  yo£nalishdagi  dasíSabki 
tadqiqotlardan  ma’lum  bo‘ldiki,  miníaqa  turizmini  barqaror 
rivojlantirishda  ushbu  mintaqaning  barcha  turistik  resurslari 
asosiy,  hal  qiluvchi  o‘rinni  egallaydi.
Ekoturizm  —  «Tabiatni  muhofáza  qílish»,  «Biologjya», 
«Geologiya»,  «Geografiya»,  «Botanika»,  «Tabiatdan  foydalanish 
iqíisodi»,  «Iqtisodiy  ekologiya»,  «Bioekologiya»,  «Geoekologiya» 
va  bostaqa  tabiiy  fanlaming  nazariyasi,  asosiari, jamiyat  va  tabiat 
munosabatlarining hozirgi asrimizga keüb sayyoraviy chegaraíarda 
keskinlashib  borayotganligi  holatlaridan  keiib  chiqdi.  Shu 
nuqtayi  nazardan  bu  fanlaming  har  qanday  fan  ta ’Iimi  va  har 
qanday  sohadagi  o‘rni  deyarii  bir-biriga  o‘xshash  ta’rifni,  tavsifni 
angíatadi.  Bunday ta’rif va tavsiflarni G.A.Bekbulaíova juda yaxshi 
tushungan  va  olimaning  xulosalari  bo‘vicha  «Ekoturizm»  fanida 
ekologik  fanlar  nazariyasiga  nisbatan  ekoturizm  amaliyoti  ancha 
ustunroq darajalarni  egallaydi6.
Ekologik  turizmning  ©‘raini  belgilaganda  tabiatning  inson— 
turist uchun bo‘igan ahamiyatlari  ko‘rsatkichlarini  keltirish  lozim 
boiadi.  Ekoturizmning  ahamiyatini  ekoturistning  ehtiyojlarini 
qondirish jihatlariga  qarab  iqtisodiy,  sog‘!omlashtirish,  tarbiyaviy 
va estetik guruhlaiga bo‘lisMmiz mumkin.  Bu gumhlaming tavsifi 
faqat  turist  uchun  emas,  umuminsoniyat  hayotidagi  tabiatning 
o‘mini ham  angíatadi.
Umumfikrlarni  jainlab,  tahlil  qiSgaoimizda  ekoturizm  tabiat 
qo‘ynida  boMishlikdir.  Shundan  kelib  chiqib,  ekoturizmning 
o‘rganish obyekti tabiat va tabiatning barcha resurslari hisoblanadi. 
Sayyoramiz biosferasi va uning barcha íabiiy geografik mintaqalari,
‘  Bekbulatova G.A.  Turizm va  rekreatsiya geografiyasi.  M a'ruzalar  rnatni.  -   Nukus, 
2008.  107-b.
8

---

dunyo  okeani,  togiar,  daryolar,  osnnonlar,  o'simJikiar  duhyosi, 
hayvonot  olami,  iqlim  boyliklari  va  xususiyailari  ekoturizmning 
o' rganish  obyekti  hisoblanadi.  Shu  biian  birga  xalqaro  ekoturizm 
ilmiy-amaliy  adabiyotlarida  ekoturizmning  asosiy  obyektSari 
alohida  muhoiaza  qiJinadigan  tabiiy  hududlar,  milliy 
parklar,  biosfera  qo‘riqxonalari,  tabiat  qo'riqxonalari,  iabiat 
buyurtmaxonalari,  iabiat  rezervatlari  deyilgan.  Yana  bir  xulosa 
bo'yicha  ekoturist  o‘z  qiziqishi  bo'yicha  tanlagan  tabiiy  obyekt 
iming uchun  ekoturizmdagi  asosiy obyekt  hisoblanadi.
HsKjuspy
«4
EKOLOGIK
Umamiy
ekologik faniar
FANIAR
ekoiogik faniar
V 
TIZIM I 
/ N
Ainaliy
/
\
Geoekoiogik
j 
ekoiogik fanlar
/
\
faniar
Iqiisodiy
Bioekologik
ekoiogik faniar
faniar
I-chizma.  Ekoturizmning ekologik fanlar biian  bog'langanligi
Ekologik  turizm  biian  tabiatshunoslik  va  tabiatni  inuhofaza 
qilish fanlari va amaliyotlari tobora o‘zaro yaqiniashib bir maqsadga 
intilib  bormoqda.  Mavzu  boshlanishidagi  mulohazalardan  kelib
Ijtimoiy 
ekoiogilc fanlar
Inson
ekoiogiyasi
Sots,  gurahiar 
ekologh’asi
Urboekotogiya
1st« mot 
ekologiyasi