0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

(foyddlanishdan  olinmagan,  xojalik faoliyati  va  tabiatdan  ratsional 
fqydalanishga  ruxsat berilgan  bo ‘lib  tabiatni tiklash  sharoitlari ham 
yaratilgan)6a.  xo‘jalik  faoliyatiga  ruxsat  berilgan.  Chunki,  milliy 
parklar  tabiat  qo‘riqxonalari  va  alohida  muhofaza  qilinadigan 
hududlarning barchasida aholi (asosan qishloq aholisi) yashashadi.
Mamlakatimizdagi 
Zom in 
va 
Ugom-Chotqol 
milliy 
parklarining  hududlarida  ham   ko£plab  qishloqlar bor.  Bu  qishloq 
aholisi  o£tgan  vaqt  davomida  milliy  park  va  qo‘riqxonalardagi 
tabiiy  landshaftlardan  foydalanish  uchun  ko‘plab  so‘qmoqiar 
yaratishgan.  Milliy  park  va  qo£riqxonalardan  ekoturizmda 
foydalanishda dastlab ushbu so£qmoqlardan foydalanish  mum kin. 
Ikkinchidan, hayvonot olaini haqidagi Afrika, Amerika,  Hindiston 
yoki Avstraliya davlatlari milliy parklarida olingan filmlami ko‘rsak 
yirtqich  hayvonlaming  ekoturistlardan  hayiqmasligini  tomosha 
qilamiz.
Ekoturizmdagi  m a’lum  yillardan  keyin  ular  albatta  insonga 
o £rganishadi  (faqat ekologik so£qmoqlar atrofida).  Shuning uchun 
ham   ekoturizmning  tabiatga  salbiy  ta ’siri  (so£qmoqlar  ta’sirida 
landshaftlarning yemirilishi,  hayvonotning,  qushlaming  ££qochib” 
ketishi  va  tabiiy  yashash  muhitining  o'zgarib  ketishi  va  boshq.) 
ni  vahima  darajasiga  ko‘tarish  kerak  emas.  Yerlaming  eroziyaga 
uchrashl,  h a ^ o n o t  olamining  “qochib”  ketishi,  turlaming 
yashash  tarzining  buzilishi  va  boshqa  salbiy  o£zgarishlar, 
suvlaming  bulg£anishi  ekoturizmning  ££Prinsiplari”,  “Qoidalari” 
va  “Talablarf’ga  rioya  qilinmaganda  yuz beradi.
Xulosa  shundan  iboratki,  ekoturizrrming  tabiatga  salbiy 
ta ’siri  va  uning  darajalari,  ko£rsatkichlari  Rossiyada  va  Markaziy 
Osiyo  davlatlarida  ilmiy-amaliy  jihatlardan  o£rganilgan  emas. 
Ekoturizmda  ekoturizmni  tashkil  qiluvchilar  va  ekoturistlar 
ekoturizmning 
xalqaro 
prinsiplarini, 
huquqiy 
m e’yorlarini 
o ‘rgansalar  va  unga  amal  qilsalar,  ekoturizmda  tabiatdan 
foydalanishning qonun-qoidalari darajasidagi ekologik monitoring 
tashkil  qilinsa  va  doimiy  ekologik  monitoringni  olib  borsa
182

---

“Alohida muhofaza qiiinadigan tabiiy hududíar”dan ekoturizmda 
foydalanish insoniyatga va íabiat muhofazasiga faqaí ijobiy “ta ’sir” 
qiladi.  Fikrimizcha,  ekoturizmda  tabiaíga  salbiy  ta’sirning  oldini 
olishda  abolida  va  ekoturistlarda,  ekoturistik  bilim,  ekoturistik 
madaniyatni  shakllantirishda  “tabiatga  achinish  his-tuyg‘ularmi 
hosil qilish lozim ”  degan  xulosaíar to ‘gcridek bo'lm oqda.
Yuqorida  keltirilgan  mavzularda  ekoturizmni  rivojlaníirish 
modellarini  ishlab  chiqqars  Yevropa  daviatlariida  bolalami 
boshlangich  maktablarda  “o'lkashunoslik”  va  “tabiatshunoslik” 
fanlarini  kuchli  talab  bilan  o'qitilishini  keltirgan  edik.  Ko‘p 
yillik  kuzatisWaxdan  m aiurn  boim oqdaki,  uvida  xonaki  gullami 
o ‘stiruvchi,  bolaligidan  qandaydir hayvon  turiga  yoki  qush turiga 
qiziquvcM  talabalar  “ekologiya”  va  “tabiatni  muhofaza  qilish” 
fanlaridan  “a i o ”  baholaiga  o ‘qishadi.
Hozirgi davrda  “Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi”nijQg 
xulosalari bo'yicha qaysi bir davlatda endemik b o ig an  hayv on yoki 
o £simlik turining abadiy vo‘q qilinishi  o£sha davlatda yashayotgan 
xalqlarning  ekologik  bilimi  va  madaniyatining  pastíigi,  tabiatini 
muhofaza  qilish va  saqlashdagi  loqaydligini bildiradi.
Mavzuning  xulosasida  qayd  qilish  mumkinki,  ekoturizmning 
tabiatga  ijobiy  ta ’sirini  ham,  salbiy  ta’sirini  ham  ekoturizm 
faoliyatiga  kiritilgan  tabiat  hududlarida  quyidagi  ¡Mi  yoiialishda 
ilmiy-amaliy jihatiardan  mukammal o £rganish  kerak:
1.  Ekoturizmning  tabiatni muhofaza qilishi.
2.  Tabiatni ekotuxizmdan  muhofaza qilish.
Tayaneh so‘z va sboralar: ekologik ta ’sir, bilvosita ta’sir, eroziya, 
ayovsiz qirish,  zoologiya,  omiíologiya,  evolutsiya,  paleolit,  Turón 
yoibarsi.