|
Zomin milliy parkidagi dam olish va sog ‘lomlashiirish
sanatoriyasi, milliy parkdagi archazorlar
Zom in milliy parki Jizzax viloyati, Zom in tumanidagi Zomin
tog‘-o ‘rmon qo‘riqxonasi tegralarida betakaror tog‘-archazor
o'rm onlarini saqlash, muhofaza qilish va rekreatsiyali maqsadlarda
o ‘zlashtirish uchun 1976-yüning
8
-sentabrida ochildi. Milliy park
qo‘riqxona tabiatida muhofazani kuchaytirish shu bilan birga
aholining dam olish maskanlarini yaraîish maqsadida qo‘riqxona
chegaralari hududlarining bir qismida Zom in miliiy bog‘i tashkil
qilindi. Bu milliy bog‘ m a’muriy jihatdan lizzax viloyatining
Zom in tumani hududida Pomir-Oloy tog‘ iîzmasiga kiruvchi
Turkiston tog‘ tizmasining G ‘arbiy qismida, Molguzar togcining
g'arbiy yon bag‘rida joylashgan bo'lib, uning maydoni 24110
gektarni tashkil etadi. Shundan, o ‘rmonli yerlar —16783 ga, to‘liq
o ‘rmon bilan qoplangan yerlar — 12130 ga.
Milliy parkning dunyo miqyosida takrorlanmas bo£lgan
boyligi shifobaxsh archa o ‘rmonlaridir. Archazorlar tabiiy-iqlimiy
130
o ‘sish sharoitlari va geografik vertikal poyaslar (qavat) bo'yicha
quyidagicha joylashgan:
1. Dengiz sathidan 1700—2300 m eir balandlikda — Zarafshon
archasi.
2. Dengiz sathidan 2300—2500 m etr balandlikda yarimsharsimon
archa.
3. Dengiz sathidan 2500—3300 m etr balandlikda Turkiston
archasi.
Milliy park qo ‘riqxona chegarasida va tegralarida bo‘lganligi
uchun uning tabiati va tabiiy iqlim sharoitlarida alohida belgili
o £zgarishlar, xususiyatlar uchramaydi.
Faqat geomorfologik
reiyef tuziiishida tog‘ massivlarining joylashishlarida, o ‘simliklar
qopîamining qalinligi yoki siyrakligida va hayvonot olamining
yashash areallarida biroz farqlanishiar uchraydi.
Qo'riqxonada va Milliy tabiat bog£ida g£oyat noyob va xilina-
xil
hayvonot dunyosi yashaydi. Bu tabiatda qushlarning 134 ta
tari, sut emizuvchilaming 37 ta tu n , sudralib yuruvchilaming 37
ta turi ro£yxatga olingan. Q o‘riqxonadagi turkiston silovsini, oq
ti rnoqli ayiq, sibir echkisi 0 £zbekiston Respubiikasining «Qizil
kitob»iga kiritilgan. «Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi» va
YUNES KOning «Qizil kitob»iga, Turkiston silovsini, oq timoqli
ayiq, soqolli burgut, burgut, qirg‘iy va qora laylak kiritilgan.
Milliy parkda o'simlikSar olami ham nihoyaida boy va
biologik xilma-xillikka ega hisoblanadi. Bu hududlarda 59 oilaga
mansub,312 turkumga kiruvchi 660 tu r gullovchi yuksak o ‘simliklar
o ‘sadi. Bu o ‘simliklarning 13 turi 0 ‘zbekiston Respubiikasining
«Qizil kitob»iga kiritilgan. Shundan 48 turi endemiklar (faqat shu
hududlarda o ‘sadi) hisoblanadi, 400 turi foydali o'simliklardir
(dorivor, shifobaxsh o £simliklar — 119 tur, yem-xashak —
88
tur,
manzarali — 57 tur, oshlovchi — 49 tur, ozuqabop — 42 tur,
zaharli — 35 tur, bo£yoqbop —10 tur, efir moyli — 14 tur, yelim
beruvchi — 3 tur, yog£li — 3 tur, ziravor — 5 tur).
Singzor daryosining irmoqlaridan biri — Ko'ksoymng o £rta
qismida ohaktoshiar orasidagi g£aroyib bir darani mahalliy aholi
131
«Chortangi» deb ataydi. Bu darada suv hayqirab oqib, sayroqi
qushlar kabi har xil ovozlar chiqaradi. Shuning uchun ham
bu
«Sayrovchi dara» nom ini ham oigan. Bu dara ohakîosh yotqiziqlari
orasidan
2
km masofaga cho‘zilgan. Bunday tor va chuqur daralar,
Qashqasuv, G V ralashsoylarda ham mavjud.
G V ralashsoyning o ‘ng yon bag‘ridagi katta archali qismida
ming yillar davomida nurash natijasida palaxsa toshlar turli
shakllaiga afsonaviy ajdarho, yo‘lbars va boshqa ko‘rinishlarga ega
bo‘lganJigidan turistlarni hayratga soladi. Xuddi shunday tabiat
haykaUari Qizil etaksoydag» «Qirqqiz»dir (mahalliy aholining
atamasi). Baland holatdagi qizil konglomerat va qumning ekologik
tarixiy davrda yemirilishi natijasida Misrdagi sfinkslami esiatuvchi
qirqta o ‘ziga xos ko‘rinishiardagi tabiat haykallari hosil bolgan.
Ushbu tabiat yaratgan m o‘jizalami turistlar tomosha qilish bilan
bixga shifobaxsh archazorlar havosidan bahram and bo‘ladilar.
Ugom-Giotqol milliy parid. Ugom-Chotqol davlat tabiat
milliy parki 1990-yilda Toshkent viloyati hududlarida, G 'arbiy
Tyan-Shan tog£ tizmalaridagi 574,6 ming ga maydonda tashkil
qilindi. 0 ‘rm on bilan qoplangan yerlar — 56,4 ming ga, yaylov va
pichanzorîar — 177,3 ming ga, sug‘oriiadigan yeriar — 1,61 ming
ga, qoyali va o ‘simliksiz yalang‘och tog‘ yonbag‘irlari — 329,4
ming ga. Milliy park bu yerda joylashgan va yashayotgan yerdan
foydalanuvchilar ham da yer egalarining xo‘jalik faoliyatlarini
tartiblashtirish, betakror tabiiy ekotizimlarni saqlash, muhofaza
qilish va rekreatsiyali foydalanish maqsadlarida tashkil qilmgan.
Milliy parkning hududlari quyidagi faoliyatlar zonasiga
bolingan;
• Agroparkli zona — 59,1 ming ga;
• Faol rekreatsiyali zona — 30,7 ming ga;
• Muvofiqlashtiriladigan rekreatsiyali zona — 13,6 ming ga;
• Q o'riqxona zonasi — 35,8 ming ga;
• Q o‘riqxona tartib sharoitlariga tenglashtirilgan zona — 109,1
ming ga;
• Tabiiy landshaftlar zonasi — 326,1 ming ga;
332
• Milliy park hududlarida o ‘rmon xo‘jaligming 322,6 ming ga
va 620 ga madaniy o‘rmonlar maydoni ro ‘yxatga olingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
