0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

5.6. Tok, kuchlanish va quwatni oMchash
Yuqorida ko‘rib chiqqan elektr o‘lchash asboblari yorda-mida barcha elektr kattaliklar: tok, kuchlanish, quwat va hokazolami o‘lchash mumkin. Qaysi kattalik o‘lchanishiga qarab o‘lchash sxemasi o‘zgartiriladi.
Elektr tokini oichash. Tokni oichaydigan asbob amper-metr deb ataladi. Bu asbob elektr zanjiriga ketma-ket ulanadi. Demak, oichanadigan tok asbobning chulg‘amidan o‘tadi.

Yuqorida aytganimizdek, har bir oichash asbobi xatolik-larga yoi qo‘yadi. Tok Om qonuniga asosan, ampermetr zan-jirga ulanmaganda, quyidagicha aniqlanadi (5.6- rasm, a).

9. 
   = — ^ist
   

Ampermetr zanjirga ketma-ket ulanganda tokning kat-taligi birmuncha kamayadi, chunki maxrajda yana bir qar-shilik — oichash mexanizmi chulg‘amining qarshiligi kiri-tiladi va endi tok quyidagicha aniqlanadi (5.6- rasm, b).

Demak, oichash asbobining elektr zanjiriga ulanishi xatolikka olib kelyapti. Shu xatolikni iloji boricha kamay-tirish uchun, ampermetming ichki qarshiligi nolga intilishi kerak, boshqacha qilib aytganda, bu qarshilik iloji boricha
/ I

5 .6 - rasm .

61

www.ziyouz.com kutubxonasi

/ kichik bo‘lib, hech bo'lmasa

quyidagi shart bajarilishi kerak:

/?-> 0 yoki RA« R ist. Y a’ni

18. 
    ampermetming ichki qarshiligi
    

1Tiste’molchining qarshiligidan

g	j	1	ancha kichik bo‘lishi shart. Am-
5.7-	rasm.		permetming o‘lchash sxemasi ana
			shu shartni bajaradi.

Kuchlanishni o'lchash uchun zanjirning kuchlanishi o‘lchanadigan qismiga voltmetr parallel ulanadi. Awalgidek, zanjirga voltmetr ulanmagan holatni ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, iste'molchi qarshiligi ulangan zanjir qismining kuchlanishini o'lchash lozim bo‘lsin. OMchanadigan kuchlanish (5.6- rasm).

( 1)

Endi voltmetmi zanjirning shu qismiga parallel ulaymiz (5.7- rasm). Kirxgofning birinchi qonuniga asosan:

1. 
   va (2) formulalardan ko‘rinib turibdiki, voltmetrdan o‘tayotgan tok /v qancha kichik bo‘lsa, o‘lchangan kuchla-nish o'zining haqiqiy qiymatiga shuncha yaqin bo‘ladi. Volt-metrdan o‘tayotgan tok:
   

• 
  = — .
  

Agar /?-»oo bo‘lsa, / = -^- = 0 yoki R ^ » /?ist.

Demak, voltmetming o‘lchash sxemasi ana shu shartni qanoatlantirishi kerak.