0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

5.5. Induksion va raqamli o‘lchash mexanizmi
Bizga ma’lumki, agar ikki chulg‘amning magnit oqimlari orasida faza siljishi bo‘lsa, yakuniy magnit oqim aylanma magnit oqim bo‘ladi. Demak, bu aylanma magnit oqim aylanma momentni hosil qiladi. Induksion o‘lchash mexanizmining ishlashi shu prinsipga asoslangan. Ya’ni induksion o‘lchash mexanizmlarida o'zgaruvchan magnit maydon shu maydon induksiyalangan toklariga ta'sir qiladi. Bundan shunday o‘l-chagichni faqat o‘zgaruvchan tok zanjirlaridagina ishlatish mumkin, degan xulosa kelib chiqadi. Bu o'lchash mexanizmi ko‘pincha energiyani o‘lchagichlarda qo'llaniladi. 5.4- rasmda induksion o'lchash mexanizmi elektr energiyasi schotchigi (hisoblagich) ko‘rsatilgan. Kuchlanish chulg'amining o‘ram-lari soni juda ko‘p bo‘lib, ko‘ndalang kesimi nisbatan ingichka simdan ishlangan bo'ladi va tar-
moqqa voltmetr kabi parallel ulanadi.

Tok (pastki) chulg‘am ko‘n-dalang kesimi nisbatan yo‘g‘on simdan o'raladi va zanjirga am-permetr kabi ulangan. Hisob-lagich tokning kuchlanishiga ko‘paytirib o'lchaydigan asbob bo‘lib, u vaqt davomida, ya’ni

59

www.ziyouz.com kutubxonasi

bir soat, sutka, oy davomidagi iste’mol qilingan elektr energiyasini hisobga oladi.

Tok va kuchlanish chulg‘amlari qo‘zg‘almas. Yakuniy aylanma magnit maydon aluminiydan yasalgan diskda uyurma tok hosil qiladi. Yakuniy aylanma magnit maydon va tokli disk magnit maydonlarining o‘zaro ta’siri natijasida aylanma mo-ment hosil bo‘ladi:

M = C • U ■I • cos
bunda C — proporsionallik koeffitsiyenti, U — kuchlanish chulg‘amining kuchlanishi, 7 — tok chulg‘amidan o‘tadigan tok kuchi,
Hisoblagich diskining aylanishlar sonini iste’mol qili-nayotgan elektr energiyaga tenglashtirish uchun diskning aylanishiga proporsional bo‘lgan tormozlovchi moment zarur bo‘ladi. Bu momentni o'zgarmas magnit hosil qiladi.