Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Минерал аралашмаси — минерал пахта, асбест, туйилган туп- 
роқ ва портландцементни аралаштириб олинган сочилувчан ашё. 
Қуруқ ҳолатлаги муҳофаза қатламининг зичлиги 400 кг/м
3
дан. 
иссикушк ўтказувчанлик коэффициенти 0,28 В т/(м -°С ) дан ош­
маслиги керак.
Совелит кукуни — енгил асосли кальций карбонатнинг асбест 
билан аралашмаси. Иссикушкни сакутовчи юза ҳарорати 500°С гача 
бўлган конструкция, буюм ёки ускуна юзасига қатлам қилиб тўки- 
лади. Тайёр совелит қатламининг зичлиги 450 кг/м 3, иссикушк ўтка- 
зувчанлик коэффициенти 0,09 Вт/(м • °С).
Ўзбекистонда ишлаб чнқариладиган иссиқ-совуқни 
кам ўтказадиган ашёлар
Ўзбекистонда иссикушкни сақловчи ашёлар «Оҳангаронцемент» 
АУ нинг қуввати 343,5 минг м3. га тенг бўлган 2 та цехида ишлаб 
чиқарилмоқда. Қуйидаги жадвалда иссикушкни сакутовчи ашёлар
396

---

турлари ва уларни ишлаб чиқариш тўғрисидаги маълумотлар кел­
тирилган:
15.2-жадвап
Иссицликни сақловчн ашёларнинг турлари
Ашёларнинг турлари
Момиқ хом ашёси ишлаб чиқариш 
кўрсдткичлари, 1000 м/1000 м3
1-цех
2-цех
Минерал момиқ ва синтетик боғловчи 
асосида олинадиган плита
127,0/310,0
125,5/256,6
П200 маркадаги қатгиқ плита
30,0/147,0
30,5/106,6
П 125 маркадаги ярим қдтгиқ плита
65,0/117,0
69,8/125,7
П75 маркадаги юмшоқ плита
30,0/39,0
24,1/31,2
Товушдан муҳофазаловчи декоратив 
акустик плита
2,0/7,0
0,85/2,12
Минерал момиқ, 1000 м3
33,5
96,1
Чирчиқдаги шиша заводининг иссикдикни кам ўтказадиган 
ашёларни ишлаб чиқарувчи цехида (қуввати 176000 м3) шиша тола 
чиқарилмоқда. «Оҳангаронцемент» АУ минерал момиқ ишлаб чи- 
қариш учун Карахтайдаги оҳактош ва сланецни, Шоватдаги қумоқ 
тупроқни, Тулмасой конидаги доломитни ишлатади. Минерал мо- 
миқнинг қатгиқлигини оширишда шимдириш усули қўлланилади. 
Чирчиқда ишлаб чиқариладиган шиша тола Курганчи конидаги 
кварц қуми асосида олинади. 1991 йилгача қўшни республикалар- 
дан келтирилган иссикдикни кам ўтказадиган ашёлар ҳажми 
1 0 0 0 0 0
м3. 
ни ташкил қилган. Цемент олишда ҳосил бўладиган клинкер чанги 
асосида йилига 230 минг метр тўқилган мато ёки 460 минг м
3
ми­
нерал момиқ ишлаб чиқарувчи завод қурилиши кўзда тутилган.
Минерал момиқ ишлаб чиқариш учун хом ашё сифатида доло­
митли оҳактош ва соз тупроқ жинслари ишлатилади. Минерал мо- 
миқ ишлаб чиқариш учун хом ашёлар захираси ҳажми 31061,7 минг м
3 
ни ташкил қилади. Улардан 1168,2 минг м
3
қисми Атоифа эканли- 
ги тасдиқланган. Шуни таъкидлаш зарурки, минерал момиқ иш­
лаб чиқариш учун республикамиздаги хом ашё захиралари ҳам тўлиқ 
ўрганилмаган. Ш унинг учун ҳам ҳозирги кунда минерал момиқ 
ишлаб чиқаришда доломитлашган оҳактош ва соз тупроқ жинсла­
ри ишлатилмокда. Келажакда минерал момиқни Тошкент вилояти
397

---

Ўрта Чирчиқ тумани Акча конидаги габбро асосида олиш ўрга- 
нилмоқца. Унинг захираси А, В, С тоифалар бўйича 1063 минг м3. 
Фақат С тоифа бўйича 12657 минг м3. ни ташкил қилади. Хом ашё 
сифатида Жамбулдаги суперфосфат заводи тошқолларини қўллаш 
мумкин. Ҳозирги кунда бу тошқол Чимкент ва Алмати минерал 
момиқ ишлаб чиқарувчи заводларда ҳам қўлланилмоқца.
СИНОВ САВОЛЛАРИ
1. Иссиқ-совуқни кам ўтказадиган ашёлар ва уларнинг ички тузилишини би- 
ласизми?
2. Ёғоч ва полимерлар асосида олинадиган енгил му\офазабоп ашёлар.
3. Тоғ жинсларидан олинадиган толали пахта ва плиталар ҳамда тўқима ва 
ўрама иссикдикни муҳофазаловчи ашёлар ҳақида маълумот беринг.
4. Кўпик ва ғовак шиша, шунингдек, улар асосида олинадиган буюмларга нима- 
лар киради?
5. Жуда енгил серғовак бетонлар қаерда ишлатилади?
6. Асбест асосида олинадиган енгил ўрама ашёлар.
398

---