Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Эгилишдаги мустаҳкамлик чегараси. Қурилиш ашёларининг эги- 
лишдаги мустаҳкампигини аникдаш учун кўндаланг кесими квадрат 
ёки тўғри тўртбурчакли қилиб намуналар тайёрланади (2.10-расм).
з
25
1
-2 0 0
г
I
25
2.10-расм. Ашёларни эгилишга синаш схемаси ва ишлатилаоиган намуналар:
а — бетон призма; 6 — черепица; в — тўлқи нси м он асбоц ем ент тахтача; 
г — цементли пластик қориш ма; д — ёғо ч ; е — ғишт.
48

---

Айрим ашёлар тайёр буюм ҳолатида (ғишт, черепица ва ҳ.к.) 
синалади. Уларни эгилишга синаганда намуна икки таянчга қўйи- 
либ, ўртасига куч қўйилади. Куч микдори намуна бузилишига қадар 
ошириб борилади.
Тўғри тўртбурчак кесимли намунага куч таъсиридан унинг эги- 
лишида ҳосил бўлган кучланиш қуйидаги формула билан ҳисобла- 
нади:
ст =
3 P L / 2 b h 2,
МПа.
Агар иккита йиғинди куч тўсиннинг ўқига нисбатан симметрик ра­
вишда қўйилган бўлса, формула қуйидаги кўринишга эга бўлади:
P
(
L - a
) /
bh2,
МПа,
бунда, 
P —
намунага қўйилган юк, кг; 
L —
таянчлар орасидаги 
масофа, см; 
а —
юклар орасидаги масофа, см; 
Ь
— призма кўнда- 
ланг кесимининг эни, см; 
h 
—
призма кўндаланг кесимининг ба- 
ландлиги, см.
Ашёларнинг эгилишдаги мустаҳкамлик чегараси ҳам (очсг) шу 
формула билан ҳисобланади, аммо формуладаги эгувчи куч (Р) 
ўрнига энг катта куч (PMaKt) ни олиш керак. Ашё эгилишга синала- 
ётганда унинг қуйи қатлам қисми чўзилиб, юқори қисми сиқила- 
ди. Масалан, икки таянчга қўйилган тўсингача пастга йўналган куч 
берилса, унинг юқори бўлаги сиқилишга, пасткиси чўзилишга 
ишлайди (2.11-расм).
Одатда, қурилиш ашёларидаги бузилиш аломатлари (дарз, ёриқ 
ва ҳ.к.), уларнинг чўзилиш бўлагидан бошланади. Баъзи қурилиш 
ашёларининг чўзилишдаги ва эгилишдаги мустаҳкамлиги 2.9-жад- 
валда келтирилган.
Чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси. Ашёлар чўзилишдаги мус- 
таҳкамлик чегарасига қараб уч гуруҳга бўлинади:
1) чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси сиқилишдагига нисба­
тан кўп бўлган толали ашё­
лар (м асалан, ёғоч, шиша 
толаси);
2) чўзилишдаги ва сиқи- 
лишдаги мустаҳкамлик чега­
раси ўзаро тенг ёки оз фарқ 
қилувчи ашёлар (м асалан, 
пўлат);
3) чўзилишдаги мустаҳ- 
камлик чегараси сиқилишда-