Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари


Юқори мустаҳкамликка эга олтингугурт ва фибробетонлар қандай тайёр­



Download 9,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet265/415
Sana09.06.2022
Hajmi9,39 Mb.
#648448
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   ...   415
Bog'liq
ҚУРИЛИШ АШЁЛАРИ

10. Юқори мустаҳкамликка эга олтингугурт ва фибробетонлар қандай тайёр­
ланади?
349


13-боб.
Т Е М И Р А Ш ЁЛ А Р
«Темир ашёлар» дейиш тўғрими, ҳа — тўғри! «Темир рудаси» 
атамаси расмий тан олинган. Бу дегани тоғ жинси хом ашёсида 
темир моддаси бор демакдир. Уни эритдик дейлик. Демак, хом ашё­
дан темирни ажратдик ва «темир ашёси» ҳосил бўлди. Бизнинг ота- 
боболаримиз «материал», «металл» демаган, балки «ашё», «темир» 
деб келган. Сўз атамаларида «ашёвий далиллар» деган ибора бор. 
Шундай экан «материал далиллар» дейилмайди. Хом ашё қайта 
ишлангандан кейин (пишириб, куйдириб, майдалаб қориштириб 
ва ҳ.к.) уни ашё деб аташ асл маънони билдиради (Ўз РСТ 3.1109-96).
«Темирчи» устани «металлчи уста» дейиш нотўғри бўлади. Ўзбе- 
кистон темирга ишлов бериш бўйича бой тарихга эга эмас. Бунга 
сабаб бизнинг ер ости бойликларимизда темир рудасининг камли- 
ги бўлса керак.
Пўлат ишлаб чиқаришда ёқилғи сифатида асосан табиий газ
электр, аргон гази ишлатилади. Шунингдек, электр тошқол билан 
қайта эритиб махсус пўлат олиш, электр нури билан эритиш, плаз- 
мали ёй билан эритиш усуллари пўлат олишда кенг тарқалган. Са- 
ноатдаги иншоотлар жуда мураккаб технологияларга асосланган. 
Барча ишлаб чиқариш жараёнлари автоматлашган механизмлар- 
дан ташкил топган. Сифатли пўлат ишлаб чиқаришда кислород- 
конвертор ҳамда пўлатни узлуксиз қуйиш технологияси энг сама- 
рали деб ҳисобланмоқца. Бундай усул билан қуйилган пўлат қуй- 
маси киришмайдиган ва нуқсонсиз бўлади.
Қурилиш ашёлари ичида рангли темирлар ва улар аралашма- 
сидан олинаётган эритмалар алоҳида ўрин тутади. Жумладан, алю­
мин ва улар асосида олинадиган бошқа рангли темир буюмлар­
нинг қурилишдаги салмоғи катгадир.
Рудадан қўрғошин, pyx, кадмий, германий, селена, индий, 
галлий ва шу сингари рангли темирларни ажратиб олиш техноло­
гиялари мавжуд. Темир саноати ўсиши билан иккиламчи тошқол- 
лар микдори ортмоқаа. Тошқолдан янада самарали қурилиш ашё­
лари ишлаб чиқариш оғир саноатнинг асосий вазифаларидан ҳисоб- 
лан5ди.
350


Углеродли темир эритмаларидан олинадиган ашёларга асосан 
пўлатни киритиш мумкин. Пўлатни юқори ҳароратда эритганда ёки 
совитганда углероднинг камайиши ёки ортиши ҳисобига пўлат- 
нинг хоссалари кескин ўзгаради. Эритма таркибида углерод микдо- 
ри 2 % гача бўлса — пўлат, 2 %дан ортса чўян деб аталади. Пўлатда 
углерод 1 % бўлса, унинг"эриш ҳарорати 1539°С га тенг. Кристал- 
ланиш жараёни 1490°С да бошланиб, 1320°С да тугайди. Ҳарорат 
910°С ва 758°С га тушганда эритма қаттиқ ҳолатга ўтади. Совиш 
жараёнида темир углеродли пўлат эритмасининг тузилиши ҳар хил 
қолатда бўлади:
Цементит. Эритмада углерод микдори 6,7 %гача бўлганда ҳосил 
бўлади. Эритма совиши жараёнида ундаги цементит парчаланиб 
феррит ва графитга айланади. Цеменит жуда қатгиқ ва мўрт.

Download 9,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   ...   415




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish