Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

§-
2 % углерод қўшиб эритилса чўян ҳосил бўлади. Унинг таркибида­
ги Si, Mn фойдали, P, S зарарли аралашмалар ҳисобланади. Чўян 
олиш учун темир рудаси флюс, ёнувчан моддалар қатлам-қатлам 
қилиб домна ўчоғининг энг юқори қисмидан тўкилади.
/Домна ўчоғи тик ўрнатилган, ички қисми ўтга чидамли глино­
зем тошлари билан қопланган пўлат шахтадир (13.2-раем}/Домна 
ўчоғини қуйи қисмидаги чўян эритмаси билан суюқ тошқолнинг
тарновлар орқали ту- 
шиши ҳисобига майда­
ланган хом ашё билан 
тўл ғази б тур и л ади . 
Ўчоқнинг қуйи қисми- 
даги юқори ҳарорат 
юқоридаги хом ашё қат- 
ламларини қуритади ва 
ниҳоят у эрийди.
Эриган чўян н и н г 
оғирлиги тошқолга Ка­
раганда катта бўлгани 
сабабли, у домна ўчо- 
ғининг қуйи қисмига 
йиғилади (чўяннинг зич­
лиги 7803 кг/м\ тош- 
қолники 2310 кг/м3дан 
303 кг/м3 гача) ва тар­
ное орқали қолиплов- 
чи қозопга қуйилади. 
Чўян эритмаси юзаси- 
даги суюқ тошқол уни 
оксидланишдан ва тез 
совишдан сак^айди.
Суюқчўян (1420°С) 
ўчоқнинг қуйи қисми- 
даги тар н о в орқали 
қолипларга қуйилади.
Темир сан о ати да 
суюқ чўянни босим ос-
13.2-расм.
Д о м н аўчоғи: 
тида ва м ар каздан
/ - с у ю қ чўя н ; 
2 -
чўян эритмаси туш адиган т ар н о в: 
Қ О Ч И Р М Э
( К У В У Р Л а Р
3 —су ю қ тош қол; 4— су ю қ тош қол учун тар н ов; 5— ф урма; 
ғ
J  
ғ ’
6— 
ёқ и лги ; 7— рула; 
8— 
ф лю с; 9— чўян том чилари. 
Ҳ а Л Қ Э Л а р В Э Ҳ . К . )
усул-
1 4 0 0 - 1 4 5 0 °
L
1 4 5 0 - 1 6 0 0
°
354

---

лар билан қолиплаш технологияси кенг тарқалган. Қолипга қуйил- 
ган чўян тўла қаттиқ ҳолатга ўтишининг бошланғич дақиқаларида 
бироз кенгайса-да, аммо совиганда 1 %га киришади. Қотаётган чўян- 
ни 980— 1050°С да 2—3 соат чиниқтирилса, бироз қайишқоқ хусуси- 
ятга эга бўлади. Бундай чўянни қотиш жараёнида икки пўлат ғўла 
орасидан сиқиб ўтказилса, юпқа тасмасимон ҳолатга ўтади. Кейин 
уни тўла қотишидан олдин тешиш, кесиш ёки эгиш мумкин бўлади.