Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

силикат буюмлардан блоклар, плиталар ва панеллар кўплаб ишлаб 
чиқарилмоқца (10.2-расм). Бунда, силикат қоришма таркибига 10— 
15 %гача пиширилган гил ёки шағал кукуни қўшиш силикат 
сифатини ошириши аниқланган. Девор қисмларини тайёрлашда 
уларнинг оғирликларини камайтириш учун қоришмага органик 
ашёлар қўшиш мумкин. 1Силикат буюмлар ва ғиштлар ишлаб чиқа- 
риш технологияси бир-биридан фарқ қилмайди. Силикат блок ва 
панеллар тўла ҳажмли ёки юмалоқ канал сингари бўшлиқлардан 
ташкил топган шаклларда тайёрланади. Айрим силикат буюм­
ларнинг (ёпма плиталар) оғирлиги Зт. гача етади. Бўшлиқлари ўз 
ҳажмининг 20—25 %ини ташкил этган силикат блокларнинг сиқи- 
лишдаги мустаҳкамлик чегараси 7,5— 15 МПа.
10.2-расм. Катга ўлчамдаги конструктив йиғма темир-бетон силикат
буюмлар.
Буғ қозонида қотирилган кўп ғовакли буюмлар арматурали ва 
арматурасиз турларга бўлинади. Буғ қозонида қотириб олинадиган 
кўп ғовакли енгил буюмларни тайёрлашда хом ашё сифатида 
цементлар (гилтупроқ цементидан ташқари), майда туйилган сўн- 
маган оҳак, минерал қўшилмалардан қум, пиширилган гил, кул, 
тошқоллар, иссикушкни кам ўтказадиган буюмлар учун эса қипиқ, 
асбестлар ишлатилади. Буюмда ғоваклар ҳосил қилиш учун
2 9 2

---

қоришмага кўпик ва газ ҳосил қилувчи (алюмин чанги, пероксид) 
моддалар қўшилади.
Кўп ғовакли буюмлар буғ қозонларида қотириш усули билан 
тайёрланганда боғловчи модда ўрнига оҳак ва қум ишлатилади. Буғ 
қозонидаги юқори босим таъсирида оҳак ва қум таркибидаги 
кремний кальций билан ўзаро реакцияга киришиб, тош ҳосил қила- 
ди. Кўп ғовакли буюмлар тайёрлашда қуйидаги- технологик жа­
раёнлар амалга оширилади: қумни майдалаш, кўпик ёки газ ҳосил 
қилувчи суюьушкни тайёрлаш, қум билан боғловчини аралаш- 
тириш, қолипни тайёрлаш (тозалаш, мойлаш), қолипга арматура 
жойлаш (агар арматурали буюм тайёрланса), қол*ипга қоришмани 
қуйиш, буғ қозонида юқори босим ва \ароратда қотириш ва ниҳоят 
буюмни қолипдан чиқариш. Кўп ғовакли буюмлар катта ўлчамли 
қилиб ишлаб чиқарилса, унинг қотиш жараёнида буюмнинг ки­
ришиши ҳисобига майда дарзлар пайдо бўлиши мумкин. Бунинг 
учун қоришма қуйилган қолипни буғ қозонига жойлашдан олдин
3—4 соат очиқ ҳавода сақланади. Буюмнинг мустаҳкамлигини 
ошириш мақсадида қоришмага майдароқ қум, қотишни тезлатиш 
учун эса хлорли кальций, суюқ шиша ва бошқа моддалар қўши- 
лади.
Буғ қозони диаметри 2—4 м, узунлиги 17—20 м. га тенг бўлган 
цилиндрсимон қурилмадир. Кўп ғовакли буюмлар буғ қозонида 
ҳарорати 170°С га тенг бўлган 0,6— 1 МПа босимдэ буғланади. 
Натижада, қоришмадаги оҳак билан қум реакцияга киришиб, каль­
ций гидросиликат ҳосил қилади. Бундан ташқари, буюмнинг қо- 
тиш жараёнида кальций гидроксиднинг аморф ҳолатдан кристал- 
ларга айланиши силикат ашёларининг мустаҳкамлигини янада 
оширади. Буғ қозонларида қотириш усули билан завод шароитида 
деворбоп панеллар, қаватлараро плиталар, пардеворбоп блоклар, 
иссик,ликни ўзидан кам ўтказадиган қурилиш буюмлари тайёр­
ланади.
Кўп ғовакли буюмлар тайёрлашда арматура тўрлари ишлатилса, 
бундай буюм бир вақтда конструктив ва иссиқликни ўзидан кам 
ўтказадиган хусусиятга ҳам эга бўлади. Сиқилишдаги мустаҳкамлик 
чегараси 7,5—15 МПа га тенг бўлган кўп ғовакли деворбоп ва 
қаватлараро ёпма панелнинг ҳажмий оғирлиги 900— 1200 кг/м 1. 
Бундай деворнинг қалинлиги 30—35 см бўлиши мумкин. Арматура- 
ланган кўп ғовакли силикат буюмларнинг самарали эканлиги 10.1- 
жадвалда ёритилган.
293

---