Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Цементни куйдирмай олиш технологияси
s Маълумки, цемент олиш жуда мураккаб, катта микдорда иссиқ- 
лик энергияси (1300— 1450°С) талаб этувчи, шунингдек, катта капи­
тал харажатлар сарфланувчи технологиядир. Бу борада, оғир саноат 
чиқиндилари асосида куйдирилмай олинадиган гидравлик боғлов- 
чилар технологиясининг соддалиги, жуда арзон, экологик муам- 
моларни ҳал этишда катта аҳамиятга эгалиги билан ажралиб туради/ 
Уларнинг таркибида туйилган тошқол, қўшилма ва натрий ёки темир 
ишқорли эритмаларнинг ўзаро бирикишидан ҳосил бўлган модда 
мавжуд. Ишқорли боғловчилар деб ном олган цемент илк бор Киев 
муҳандис қурилиш институтида В.Д. Глуховский томонидан ихтиро 
этилган.
t Ўрта Осиё хом ашёлари асосида ишқорли цемент ишлаб чиқа- 
риш технологиясини илк бор Тошкент архитектура-қурилиш инс- 
титути олимлари илмий-амалий томондан асослаб бердилар.
Куйдирилмай олинадиган ишқорли цементнинг бошқа цемент- 
лардан афзаллиги, унинг зарарли муҳитга чидамлилиги ва мустаҳ- 
камлигидир^Уни олиш технологияси оддий. Бунинг учун фосфор 
тошқоли, пўлат тошқоли, глиеж, содасульфат аралашмаси ёки 
калий ёки натрий ишқорли чиқиндилар 5—6 % намликда туйилади 
ва тайёр цемент махсус силосларга жойланади? Куйдирилмай 
олинадиган ишқорли цементни 200 дан 1300 маркаларгача ишлаб 
чиқариш мумкин*
287

---

Янги технологияларни қўллаш. Цемент заводларининг ишлаб 
чиқариш технологиясини ҳўл усулдан қуруқ усулга ўтказиш учун 
заводларни босқичма-босқич, иқтисодий самарадорлигини сақ- 
лаган ҳолда тайёрлаш керак бўлади. Хонаки усулларда ишлаётган 
оҳак заводларини қайта қуриш ва мунтазам ишлайдиган шахтали 
хумдонларда оҳак пишириш усулига ўтиш лозим. Бу эса қурилиш- 
монтаж ишларини 5 мартага, ўтга чидамли буюмларга кетадиган 
харажатларни эса 4 —6 мартага камайтиради. Шу билан бирга оҳак 
пишириш иш унуми 2,5 дан 3,5 мартагача ортади ҳамда чиқинди 
сифатида ташлаб юбориладиган оҳактош доналарини ҳам ишлатиш 
имкони туғилади.
I Цементсиз ва цемент қўшилмали маҳаллий минерал боғлов- 
чилар ишлаб чиқариш республикамиздаги цементга бўлган айрим 
танқисликни йўқотишда куйдирилмай олинадиган ишқорли це­
мент, оҳак ва кул ёки тошқол бирикмалари асосида олинадиган 
боғловчилар ҳамда цементларни механик усулда фаоллаштириш 
усули билан ишланган боғловчиларни ишлаб чиқариш қурилиш 
ашёлари саноатида сезиларли бурилиш ясайди^
Боғловчи моддалар ишлаб чиқариш саноатини ривожлантириш 
ва уни бир меъёрда ишлашини таъминлашда барча технологик 
тизимга тегишли асбоб-ускуналарни ўз вақтида таъмирлаб туриш, 
маънавий эскирганларини алмаштириш катта аҳамиятга эга. Боғ- 
ловчи моддалар ишлаб чиқариш асбоб-ускуналари ва э\тиёт 
қисмларнинг аксарияти Россиянинг «Волгоцеммаш» АУ дан сотиб 
олинади. Ҳозирда республикамиз машинасозлик заводларида бун­
дай ускуналарни тайёрлаш устида иш олиб борилмоқдад