Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Ёғочнинг офтоб ёки ҳаво таъсиридан ўзагига қадар 
ёрилиши 
ғўла, тўсин ва тахталарнинг тез қуриши натижасида ю з беради. 
Улардаги ёрилиш, аввало учидан бошланади. Чунки ёғочнинг кўнда- 
лан г кесимида нам тез буғланади. Ёғоч бутун ҳажми бўйича бирдай 
қуримайди. Тананинг ёғочлик қисми тезроқ, ўзаги эса секин қурийди. 
Бу ҳол ёғочда ички кучланиш ҳосил қилади (яъни ёғочнинг ташқи 
қисми кичраяди, ички нам қисми ўзгармайди), натижада, ёғоч 
ашёларнинг нотекис қуриши турли ёриқлар ҳосил бўлишига сабаб 
бўлади. Ёғоч қуриганда ёриқлар, одатда, унинг радиал текислиги 
бўйлаб бошланади. Чунки ёриқлар дарахт ўзак нурлари бўйлаб кен­
гаяди, бинобарин ёғочдаги кўндаланг толалар билан ўзак нурлари 
ўртасидаги боғланиш пиш иқ бўлмайди. Ёғоч турлари ичида эман 
билан қорақайин осон ёрилувчан бўлади. Бунга сабаб улардаги ўзак 
нурларининг йириклигидир. Тилинган ёғоч ашёларга нисбатан ғўла 
осон ёрилувчан бўлади.
Ёғочнинг қуришини секинлатиш мақсадида, тилинган ёғоч- 
ларни сунъий ёки табиий усулда қуритганда уларнинг учига бўёқ 
суртиб қўйилади. Дарахт бирданига жуда қаттиқ совуқ таъсирига 
учраса, унинг ташқи ва ички қатлами ўртасида нотекис кучланиш 
пайдо бўлади. Натижада, дарахтнинг танаси ёрилади. Бунда ёриқ 
узунлиги бўйича дарахт танасининг анча қисмини эгаллаш и, чу-
98

---

қурлиги бўйича эса дарахтнинг ўзагига қадар ёйилиши мумкин. Ғўла- 
нинг қаттиқ совуқ таъсирида ёрилиши, унинг бутундигини буза- 
ди, навини пасайтиради, тилинган ёғочларни яроқсиз қилиб қўяди. 
Булардан ташқари унинг ёрилган жойидан чириш касаллиги бош - 
ланиши мумкин. Дарахтнинг ҳар қандай ёрилиши, айниқса, ёғоч-