Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

нади. Чизиқли полиуретан полимерлари 100°С ҳароратда бузилмай- 
диган, намга чидамли толалар, парда, юпқа тахталар ишлаб чиқа- 
ришда ишлатилади.
Полиуретан каучуклари 
диизоцианатларни полиэфир билан син­
тез қилиб олинади. Полиэфирларнинг хилига кўра, товуш ўтказ- 
майдиган, иссикдикни муҳофазаловчи ашёлар ишланади. Полиуре­
тан каучуклари юмшоқ эластик ва қатгиқ турларга бўлинади.
Синтетик каучуклар 
— тўйинмаган углеводородларни полимер­
лаш ва сополимерлаш (қўшилмали сийрак молекулали полимер) 
йўли билан олинган ашёдир. Хом ашё сифатида мономерлардан 
изопрен, бутадиен (дивинил), хлорпрен, изобутиленлар ишлатила­
ди. Мономерларнинг турига қараб изопренли, бутадиенли, хлор- 
пренли, бутадиен-стиролли синтетик каучуклар ишлаб чиқарилади. 
Синтетик каучуклар линолеумларни ёпиштиришда, полбоп плитка 
олишда, мастика ва елимлар тайёрлашда ишлатилади. Полимерлар- 
га эластиклик хусусиятини бериш учун синтетик каучуклар қўши- 
лади. Шунингдек, улар ҳар хил герметик ашёлар олишда ҳам иш­
латилади.
Табиий каучук ва резина. 
Табиий каучук — кўксағиз ўсимлиги- 
нинг ширасидан олинадиган модда. У тоза ҳолатда ишлатилмайди. 
Уни вулканизациялаш (иссиқ ҳаво ёрдамида ишлаш) йўли билан 
юқори эластик ва мустаҳкам резина олинади. Резина ток ўтказмас- 
лик, юпқа парда ҳолатида ҳам сув ва газ ўтказмаслик каби муҳим 
хоссаларга эга. Каучукни вулканизациялашда унга 1—2 
%
олтингу­
гурт ёки 10—25 % кул қўшилса, унинг чўзилишга мустаҳкамлиги 
ортади. Каучук ва резиналарнинг камчилиги 50°С дан юқори ҳаро- 
ратга чидамсизлиги, мой ва бензин таъсирида шишиши ҳамда азот, 
кислород таъсирида эластиклигини йўқотишидадир.
459

---